Autyzm – czym jest autyzm?

Autyzm, lub spektrum autyzmu, charakteryzuje się trudnościami w relacjach z ludźmi i komunikacji oraz powtarzalnymi, nieelastycznymi wzorcami zainteresowań i zachowań. Autyzm jest diagnozowany u około 1 na 100 dzieci w Europie. Pierwsze objawy są zazwyczaj widoczne we wczesnym dzieciństwie

Z tego artykułu dowiesz się:

1. Czym jest autyzm?
2. Jak częsty jest autyzm?
3. Jakie są objawy autyzmu?
4. Jak rozpoznać autyzm u dzieci?
5. Jakie są przyczyny autyzmu?
6. Jak wygląda diagnoza autyzmu?
7. Na czym polega terapia autyzmu?
8. Jak wygląda autyzm u dorosłych?

Autyzm – co to znaczy

Autyzm nie jest chorobą, ale zaburzeniem neurorozwojowym, to znaczy, że osoby autystyczne rozwijają się inaczej niż większość ludzi. Mówiąc innymi słowami, mózg osoby autystycznej działa w niestandardowy sposób od samego początku życia a to sprawia, że cały rozwój przebiega inną ścieżką. To nie jest coś co można wyleczyć, ale raczej część tego kim osoba jest.

Autyzm rozumiemy jako spektrum. Oznacza to, że autyzm jest trochę inny dla każdej osoby. Osoby ze spektrum autyzmu mają bardzo różne nasilenie zachowań i cech wynikających z autyzmu.

Autyzm – jak często występuje

Autyzm diagnozuje się u około 1 na 100 dzieci w Europie. Występuje u chłopców około 3 razy częściej niż u dziewczynek.

Objawy autyzmu u dziewczynek mogą być pomijane a dziewczynki w spektrum autyzmu mogą nie otrzymywać diagnozy lub otrzymywać ją późno.

Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Objawy autyzmu u dziewczynek i u kobiet

Objawy autyzmu

Autyzm jest diagnozowany na podstawie zachowań i cech w 2 obszarach (tzw. diada autyzmu):

1. Deficyty zdolności nawiązywania i utrzymywania interakcji społecznych i komunikacji społecznej
2. Powtarzalne, ograniczone, nieelastyczne wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności

Interakcje społeczne

Osoby z autyzmem mają trudność w rozumieniu zachowania innych ludzi, często trudno jest im zrozumieć jak inne osoby się czują i co mają na myśli. Wyzwaniem jest dla nich im nawiązywanie przyjaźni i dogadywanie się z ludźmi w codziennych sytuacjach. Osoby w spektrum autyzmu mogą mieć trudności w rozumieniu gestów i odczytywaniu mimiki twarzy.

Objawy autyzmu w zakresie interakcji społecznych to m. in:

• małe dzieci nie próbują zainteresować rodzica tym co jest interesujące dla nich np. brak wskazywania palcem rzeczy, które są interesujące
• małe zainteresowane ludźmi lub brak świadomości ich obecności
• unikanie kontaktu wzrokowego
• trudności w inicjowaniu kontaktu, angażowaniu się w aktywności w grupie, zdobywaniu przyjaciół
• brak wchodzenia w role i udawania w zabawie (tzw. zabawa „na niby”)
• brak naśladowania
• trudności w rozumieniu uczuć lub mówieniu o uczuciach
• brak dzielenia się się osiągnięciami lub zainteresowaniami

Komunikacja

Część osób z autyzmem nie mówi, ale używa innych form komunikacji np. wskazywanie obrazków w książkach do komunikacji lub pisanie. Osoby, które świetnie posługują się mową wysławiają się w sposób, który może wydawać się nietypowy lub usztywniony. Osoby w spektrum autyzmu często powtarzają te same słowa lub wyrażenia (to tzw. echolalia).

Objawy autyzmu w zakresie komunikacji to m. in:

• mimika twarzy jest niedostosowana do wypowiedzi
• trudności z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy
• nietypowy ton głosu lub nietypowy rytm mowy np. wymawianie każdego zdania jak pytania
• powtarzanie słów lub zdań tzw. echolalia np. w odpowiedzi na pytanie, powtarza je, zamiast udzielenia odpowiedzi
• wypowiedzi mogą sprawiać wrażenie nieadekwatnych do sytuacji
• trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień
• branie wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumienie poczucia humoru, ironii, metafor

Usztywnione zachowania

Osoby z autyzmem często silnie przywiązują się do wzorców lub rutyn np. chodzenie zawsze tą samą drogą, układanie rzeczy na półce zawsze w tej samej kolejności, jedzenie posiłku w określony sposób. Nie lubią zmian a nieoczekiwane wydarzenia bywają dla nich bardzo stresujące. Często też bardzo silnie angażują się w zainteresowanie jednym albo kilkoma tematami np. autobusy, samochody określonej marki, liczby.

Objawy autyzmu w zakresie usztywnionych zachowań to m. in:

• przywiązanie do rutyny np. dziecko nalega na chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły lub jedzenie na tym samym talerzu
• trudności z adaptacją do zmian w planie lub w środowisku np. przemeblowanie, zmiana godziny wyjścia do szkoły
• nietypowe przywiązanie do zabawek lub obiektów tj. klucze, włączniki światła, nitki
• zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy np. rozkłady jazdy tramwaju, dinozaury, liczby, odkurzacze określonej marki
• spędzanie dużej ilości czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów (np. wentylator, pralka), koncentrowanie się na specyficznej części przedmiotu (np. kółko od auta)
• wielokrotne powtarzanie ruchów tj. trzepotanie rękami na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi – tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje

Zmysły, które są zbyt wrażliwe lub za mało wrażliwe

Jednym z objawów autyzmu jest nietypowe odbieranie świata za pomocą zmysłów. Osoby w spektrum autyzmu mogą odczuwać zwykłe bodźce jako mało intensywne (np. nie czuje uścisku dłoni) albo zbyt intensywne (np. uścisk dłoni czuje tak silnie jak poparzenie).

Problemy z nadwrażliwymi zmysłami albo zbyt małym odczuwaniem przez zmysły mogą być bardzo dotkliwe. Część dorosłych osób z autyzmem mówi np. o tym, że kiedy patrzą drugiej osobie w oczy, to jest to dla nich przykre doświadczenie dyskomfortu lub nawet bólu. Niektórzy przebywając w tłocznym pomieszczeniu pełnym głośnych dźwięków opisują uczucie paniki i przeładowania bodźcami.

Co może wskazywać na trudności sensoryczne?

• zakrywanie uszu w reakacji na niektóre dźwięki
• niechęć do przytulania lub dotyku lub odwrotnie – poszukiwanie uczucia uścisku np. przykrywanie się ciężkimi kołdrami, mocne przytulanie, siedzenie w ciasnych przestrzeniach
• poszukiwanie wrażeń zmysłowych np. mocne podskakiwanie, wpatrywanie się w światło
• silne reakcje w odpowiedzi na bodźce np. płacz po dotknięciu specyficznej faktury przedmiotu np. sypkich rzeczy – piasek, kasza, ryż

Zdarza się, że osoby, które nie mają widocznych problemów z poruszaniem się i fizycznie z ich rękoma i nogami wszystko jest w porządku, mogą mieć problemy z wykonywaniem zwykłych ruchów tj. trzymanie długopisu, przeskoczenie przez skakankę. Mogą odczuwać swoje ciało jakby nie mieli nad nim pełnej kontroli. Takie trudności występują u niektórych osób autystycznych.

Wczesne rozpoznanie i wczesna interwencja

Symptomy autyzmu mogą być widoczne już w 1 i 2 roku życia. Jeśli jesteś rodzicem malucha i niepokoi Cię jego rozwój, nie warto odkładać konsultacji ze specjalistą. Objawy autyzmu u małych dzieci widoczne są zwłaszcza w sposobie komunikowania się z ludźmi.

Zachowania, które mogą wskazywać na spektrum autyzmu u dzieci poniżej 3 roku życia to:

• 6 miesiąc – dziecko nie uśmiecha się do osób w otoczeniu, nie wykazuje innej radosnej ekspresji
• 9 miesiąc – dziecko nie odwzajemnia uśmiechów, ekspresji twarzy, nie odpowiada na wydawane przez rodzica dźwięki
• 12 miesiąc – brak gaworzenia, brak reakcji na imię
• 14 miesiąc – brak gestu wskazywania palcem i brak innych gestów używanych do komunikacji np. gest papa
• 16 miesiąc – brak słów lub używanie tylko kilku słów
• 18 miesiąc – brak zabawy na niby (np. karmienie lalki)
• 24 miesiące – dziecko nie używa w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów (zdania powinny być wypowiadane spontanicznie, nie tylko powtarzane)

Test, który pomoże Ci w sprawdzeniu czy dziecko rozwija się typowo czy może jego zachowanie wskazuje na spektrum autyzmu znajdziesz na stronie badabada.pl

Wczesne rozpoznanie autyzmu jest bardzo ważne, ponieważ umożliwia wczesne wspomaganie rozwoju. Odpowiedni sposób mówienia do dziecka i zabawy oraz odpowiednia organizacja środowiska pomagają dziecku w uczeniu się, komunikowaniu i nawiązywaniu relacji.

Przyczyny autyzmu

Przyczyny autyzmu nie są dokładnie poznane. Według obecnej wiedzy nie istnieje pojedyncza przyczyna np. jeden gen, który wywołuje autyzm. Przyczyny autyzmu są złożone to znaczy, że na występowanie autyzmu wpływają różne czynniki, które działają w różnym stopniu i w różnych kombinacjach.

Duże znaczenie w występowaniu autyzmu ma genetyka. Istnieją geny i mutacje (tzn. zmiany w genach), które są związane z częstszym występowaniem autyzmu. Na występowanie autyzmu wpływają też niektóre czynniki środowiskowe tj. wyższy wiek rodziców, infekcje wirusowe podczas ciąży, wcześniactwo, ciąże mnogie.

Więcej o przyczynach autyzmu przeczytasz w artykule: Przyczyny autyzmu – co wpływa na wystąpienie spektrum autyzmu? 

Mechanizmy psychologiczne

Naukowcy od lat próbują odkryć wyjaśnienie objawów autyzmu np. wzorzec w myśleniu, który pozwala odpowiedzieć na pytanie: dlaczego osoby w spektrum autyzmu zachowują się w taki sposób?

Jedna z najbardziej znanych wyjaśnień mówi o zaburzeniach w teorii umysłu, czyli o tym, że osoby ze spektrum autyzmu mają trudność w rozumieniu, że inni ludzie mają własną perspektywę (myśli, zamiary i uczucia), która może się różnić od ich perspektywy.

Inne wyjaśnienia mówią o tym, że osoby w spektrum autyzmu w inny sposób przetwarzają informacje, które docierają do ich mózgów np. zaburzenia w centralnej koherencji. Zwolennicy tej teorii uważają, że osoby autystyczne mają tendencję do koncentracji na szczegółach i nie dostrzegania całego kontekstu sytuacji.

Teoria braku łączności sugeruje, że różne rejony w mózgach osób w spektrum autyzmu współpracują w mniejszym stopniu niż u osób, które rozwijają się typowo.

Do tej pory nie ma jednego, prostego wyjaśnienia objawów spektrum autyzmu. Kolejne badania wskazują na to, że autyzm jest bardzo złożony.

Diagnoza autyzmu

Autyzm diagnozowany jest na podstawie zachowania. Nie ma jednego testu, który pozwalałby na wykrycie autyzmu.

Diagnoza polega na kilku spotkaniach ze specjalistami tj. psychiatra, psycholog, pedagog specjalny, logopeda. Diagności prowadzą wywiad i obserwację. Podczas wywiadu pytają o wczesny rozwój, trudności, różne sytuacje z życia. Podczas obserwacji proponują zabawy, zadania lub tematy rozmów.

Coraz częściej w Polsce stosowany jest złoty standard diagnozy autyzmu ADOS-2. Badanie ADOS jest profesjonalnym narzędziem o wysokiej wiarygodności. Jeśli szukasz miejsca, które wykona diagnozę, warto wybrać miejsce, które stosuje ADOS-2.

Diagności mogą poprosić o wykonanie dodatkowych badań (np. badanie słuchu, badania genetyczne, konsultacja z neurologiem), dostarczenie filmików rodzinnych, dokumentacji medycznej, opinii ze szkoły/przedszkola lub wypełnienie kwestionariuszy.

Po kilku spotkaniach psychiatra stawia diagnozę. Rodzice mogą też liczyć na pomoc w znalezieniu odpowiedniego wsparcia dla dziecka i uzyskanie wskazówek w jaki sposób wspierać rozwój dziecka.

Szczegółowe informacje o przebiegu diagnozy znajdziesz w artykule: Diagnoza autyzmu – wszytsko o diagnozowaniu

Typy autyzmu

Diagnozy, które stawiane są najczęściej to: autyzm, autyzm atypowy i Zespół Aspergera. Te diagnozy są jeszcze w użyciu, chociaż już niedługo zastąpi je tylko jedna diagnoza – spektrum autyzmu.

Jeśli zgubisz się w różnych słowach używanych na nazwanie autyzmu, zajrzyj do artykułu: Autyzm i pokrewne zaburzenia rozwoju

Autyzm dziecięcy (autyzm wczesnodziecięcy)

Diagnozę autyzmu otrzymują osoby, które wykazują objawy we wszystkich sferach charakterystycznych dla spektrum autyzmu (relacje z ludźmi, komunikacja i elastyczność zachowania). Objawy pojawiły się przed 3 rokiem życia. Zwykle diagnoza autyzmu stawiana jest we wczesnym dzieciństwie. Autyzm dziecięcy, czasem nazywany też autyzmem wczesnodziecięcym lub autyzmem Kannerowskim a najczęściej po prostu autyzmem.

Autyzm atypowy

Autyzm atypowy różni się od autyzmu dziecięcego późnieszym występieniem objawów (po 3 roku życia) lub mniejszą ilością objawów – kiedy występuje wiele objawów autyzmu, ale nie wszystkie kryteria diagnostyczne autyzmu są spełnione.

Zespół Aspergera

Osoby z Zespołem Aspergera mają inteligencję w normie, to znaczy, że ta diagnoza nie może być postawiona jeśli dziecko ma niepełnosprawność intelektualną. Diagnoza Zespołu Aspergera może być postawiona w dzieciństwie, ale często stawiana jest także u młodzieży lub u dorosłych. Zespół Aspergera różni się od autyzmu brakiem opóźnienia w rozwoju mowy.

Terapia autyzmu

Sposoby na wspomaganie rozwoju i strategie wychowawcze są zawsze dobierane indywidualnie dla konkretnego dziecka. Rodzice, po konsultacjach ze specjalistami, wybierają metody wspierania rozwoju (terapii). Dobrze jest znaleźć doświadczonego i zaufanego specjalistę, który będzie koordynował terapię dziecka, wyznaczał cele, sprawdzał postępy i czuwał nad całą rodziną.

Pomocy można szukać w poradniach psychologiczno-pedagogicznych (zwłaszcza tych wyspecjalizowanych w autyzmie), stowarzyszeniach, fundacjach oraz prywatnych ośrodkach diagnostyczno-terapeutycznych.

Dzieci w spektrum autyzmu uczą się w klasach terapeutycznych (z kilkorgiem rówieśników z autyzmem), w klasach integracyjnych lub w zwykłych klasach masowych.

W pracę z dzieckiem zaangażowani mogą być specjaliści: pedagog specjalny (magister pedagogiki ze specjalnością edukacji i wspierania osób z niepełnosprawnością/zaburzeniami rozwoju), psycholog, psychiatra (lekarz), logopeda i terapeuci wyspecjalizowani w konkretnej metodzie. O specjalistyczne wsparcie zazwyczaj łatwiej jest w dużych miastach.

Wspieranie rozwoju ma na celu umożliwienie dziecku uzyskania jak najpełniejszych możliwości uczenia się, komunikowania się, wchodzenia w relacje, samodzielności np. nawiązywanie przyjaźni w szkole, uczenie się mowy lub alternatywnych sposobów komunikacji, radzenie sobie z frustracją i stresem, planowanie swoich działań.

Każde dziecko w spektrum autyzmu ma indywidualną ścieżkę rozwoju, dlatego bardzo trudno jest mówić o tzw. rokowaniach, czyli o tym jak dziecko będzie sobie radziło za kilka-kilkanaście lat.

Więcej o wspieraniu rozwoju dziecka w spektrum autyzmu:

• Wstęp do terapii i leczenia
• Dział Terapia z opisanymi konkretnymi metodami

Autyzm u dorosłych

Osoby, które dostały diagnozę autyzmu w dzieciństwie, w dorosłości nadal są w spektrum autyzmu.

Część dorosłych ze spektrum autyzmu prowadzi samodzielne życie, pracuje i zakłada własne rodziny. Te osoby wypracowują sposoby na codzienne pokonywanie trudności wynikających z autyzmu. Często ze względu na ich nietuzinkowy sposób myślenia są kreatywnymi, kompetentnymi oraz rzetelnymi pracownikami oraz lojalnymi przyjaciółmi i partnerami.

Większość osób w spektrum autyzmu potrzebuje wsparcia przez całe życie. Niektóre osoby mają trudność z wykonaniem codziennych czynności, inne osoby potrzebują pewnej dozy wsparcia w samodzielnym życiu a inne osoby tylko w niektórych sytuacjach. Bardzo ważne są działania takie jak dostosowane miejsca pracy np. Klubokawiarnia Życie jest fajne w Warszawie, mieszkania chronione lub opieka wytchnieniowa dla rodziców.

Diagnoza w dorosłości

Zdarza się, że osoby w spektrum autyzmu poszukują diagnozy dopiero w dorosłości. Kilkanaście lat temu świadomość autyzmu była bardzo mała, dlatego wiele osób nie otrzymało diagnozy oraz wsparcia w dzieciństwie. Diagnoza spektrum autyzmu w dorosłości często pomaga lepiej zrozumieć siebie i źródło wyzwań, których osoba doświadczyła przez całe życie. Więcej o rozpoznawaniu autyzmu w dorosłości przeczytasz tutaj: Objawy autyzmu o dorosłych

Jeśli podejrzewasz u siebie autyzm/Zespół Aspergera, nie jest za późno na diagnozę.

Mity czy fakty

Czy osoby z autyzmem są odizolowane i nie lubią ludzi?

Osoby dorosłe z autyzmem, które wspominają dzieciństwo często mówią o pragnieniu nawiązywania kontaktu z bliskimi i z rówieśnikami nawet, kiedy ich zachowanie wskazywało na coś odwrotnego. Osoby z autyzmem chcą nawiązywać kontakty i znajomości!

Czy osoby z autyzmem nie okazują uczuć?

Osoby z autyzmem odczuwają takie same uczucia i okazują je na wiele sposobów. Często mówi się o tym, że niektóre osoby z autyzmem nie lubią przytulania, ale jest też wiele osób, które uwielbiają przytulanie.

Osoby z autyzmem są smutne czy radosne?

Nie ma takiej reguły. Osoby w spektrum autyzmu doświadczają wielu wyzwań a odnalezienie się w świecie wymaga wytężonej pracy. Nie wyklucza to radości z życia i optymizmu.

Czy autyzm jest winą rodziców?

Zdecydowanie nieprawda. Wystąpienie autyzmu nie ma nic wspólnego z umiejętnością lub brakiem umiejętności bycia dobrym rodzicem.

Czy autyzm oznacza genialne umiejętności?

Zdarza się, że osoby z autyzmem mają wybitne umiejętności w wąskiej dziedzinie np. szybkie liczenie w pamięci ogromnych cyfr, gra na instrumentach, rysowanie. Wiele osób ma szczególne talenty np. świetną pamięć, dobrą koncentrację uwagi lub umiejętność dostrzeganie wzorców.

Dowiedz się więcej

Ciekawe tematy

• Dlaczego osoby w spektrum autyzmu powtarzają słowa i zdania?
• Czy osoby w spektrum autyzmu mają silne zainteresowania jednym tematem?
• W czym pomaga trzymanie się rytuału np. jedzenie tylko wybranych pokarmów w określonej kolejności?
• Jak osoby w spektrum autyzmu opowiadają o swoim sposobie odbierania świata?

Książki

• Ewa Pisula „Autyzm – przyczyny, symptomy, terapia”
• Barry M. Prizant, Tom Fields-Meyer “Niezwyczajni ludzie. Nowe spojrzenie na autyzm”
• Ellen Notbohm „10 rzeczy, które chciałoby Ci powiedzieć dziecko z autyzmem”
• Autobiograficzne książki napisane przez osoby w spektrum autyzmu
• Kate Wilde „Logistyka autyzmu. Przewodnik dla rodziców, którzy zmagają się z kładzeniem dziecka spać, treningiem toaletowym, napadami złości, biciem i innymi wyzwaniami życia codziennego”
• Ellen Notbohm, Veronica Zysk „1001 porad dla rodziców i terapeutów dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera”

Lista książek dotyczących autyzmu i Zespołu Aspergera na practest.com.pl

Filmy

Dokument „Mój autyzm i ja” przedstawia historę trzech osób w spektrum autyzmu

Animacja „Amaziong things happen” tłumaczy czym jest autyzm w prosty sposób, odpowiedni też dla dzieci

• Zaklęte serca
• Śniegowe ciastko
• Życie animowane
• Temple Grandin
• Wretches & Jabberers
• Atypowy (serial na Netflix)

Wykłady

Temple Grandin “Świat potrzebuje umysłów różnego typu” (napisy polskie)

Prof. Wendy Chung “Co wiemy a czego jeszcze nie wiemy o autyzmie?” (napisy polskie)

Sławne osoby w spektrum

• Lionel Messi – piłkarz
• Susan Boyle – piosenkarka
• Anthony Hopkins – aktor, który grał Hanibala Lectera w „Milczeniu owiec”
• Daryl Hannah – aktorka, grała w ”Łowca androidów”, ”Stalowe magnolie” i ”Kill Bill”
• Osoby, które być może były w spektrum autyzmu: Andy Warhol, Albert Einstein, Wolfgang Amadeus Mozart, Izaac Newton

Źródła:

• Ewa Pisula “Autyzm – przyczyny, objawy, terapia”
• Ewa Pisula “Autyzm. Od badań mózgu do praktyki psychologicznej”
• Tony Atwood “Zespół Aspergera. Kompletny przewodnik”
• Uta Frith “Autyzm i Zespół Aspergera”
• Sue Fletcher-Watson, Francesca Happé „Autism. A New Introduction to Psychological Theory and Current Debate”

Autor: dr Kinga Ferenc