Edukacja włączająca - co oznacza dla dzieci i rodziców
Edukacja włączająca - co oznacza dla dzieci i rodziców

Edukacja włączająca - co oznacza dla dzieci i rodziców

25 kwietnia, 2016

Edukacja włączająca to jeden ze sposób organizacji szkół. Oznacza przemianę szkół w taki sposób, żeby podchodziły do każdego dziecka w sposób jak najbardziej zindywidualizowany i elastyczny. W szkołach włączających wszytskie dzieci uczą się wspólnie w szkołach ogólnodostępnych.

Czy szkoła włączająca jest dobra dla uczniów w spektrum autyzmu?

Ten artykuł przedstawia ogólne informacje na temat edukacji włączającej. Dowiesz się z niego:

  • Dlaczego w wysokorozwiniętych krajach rezygnuje się ze szkół specjalnych i wprowadzana jest edukacja włączająca?
  • Czym jest edukacja włączająca i czy istnieje w Polsce?
  • Czy edukacja włączająca działa – co mówią na ten temat badania naukowe?

Ludzie w różny sposób interpretują słowa “edukacja włączająca”. Różne znaczenia prowadzą do tego, że mówiąc o tym samym, myślimy o zupełnie różnych rzeczach. Zanim zaczniemy rozmowę o edukacji włączającej – zobaczmy, czy każdy ma na myśli to samo.

Edukacja włączająca to…

Edukacja włączająca stawia sobie za cel usuwanie wszelkich przeszkód i barier, które stają na drodze do sytuacji, kiedy wszystkie dzieci uczą się wspólnie (Long & Wood, Lindsay). 

Edukacja włączająca nie oznacza przyjęcia wszystkich dzieci do szkół masowych, ale przemianę szkół. Oznacza zupełną zmianę szkół w taki sposób, żeby podchodziły do każdego dziecka w sposób możliwie jak najbardziej zindywidualizowany i elastyczny.

Dotyczy to nie tylko dzieci z niepełnosprawnościami. Wiele dzieci na przestrzeni lat edukacji będzie miało tzw. specjalne potrzeby edukacyjne z różnych powodów np. choroba, która uniemożliwia uczestnictwo w lekcjach przez kilka miesięcy lub rozwód rodziców i długotrwały stres.

Ogólnoświatowy trend

Edukacja włączająca postrzegana jest jako ogólnoświatowy fenomen, który jest szczególnie wyraźny na przestrzeni ostatniej dekady (Mittler). Edukacja włączająca jest główną polityką edukacyjną krajów europejskich i USA. Główny dokument, który wyznacza ten trend to Salamnca Statement, który został przyjęty przez przedstawicieli 92 rządów oraz 25 międzynarodowych organizacji. W Polsce model edukacji włączającej nie jest jeszcze wprowadzony, jednak podpisaliśmy międzynarodowe deklaracje i podążamy w tym kierunku.

Dobra edukacja – to edukacja włączająca, zapewniająca pełne uczestnictwo wszystkim uczniom, niezależnie od płci, statusu społecznego i ekonomicznego, rasy, miejsca zamieszkania, niepełnosprawności, wieku czy wyznania

Koichiro Matsuura, Dyrektor Generalny UNESCO

Przekonanie, że wszystkie dzieci powinny uczyć się wspólnie wywodzi się z praw człowieka. Podstawą edukacji włączającej jest ruch na rzecz praw dziecka oraz na rzecz równego dostępu do edukacji dla wszystkich uczniów (UNESCO, 2000). Drugą podstawą jest przekonanie o efektywności tego modelu – przekonanie że jest do dobry sposób na organizację szkolnictwa, korzystny dla uczniów z niepełnosprawnościami.

Integracja a edukacja włączająca

W Polsce obecny jest model integracji. W tym modelu do mniej licznej klasy przyjmuje się kilkoro uczniów z niepełnosprawnościami. W klasie jest dodatkowy nauczyciel, który pracuje na rzecz dzieci z niepełnosprawnościami. Wspiera dzieci w podążaniu za tokiem nauczania i w jak najpełniejszym korzystaniu z lekcji. Ten model zakłada, że koncentrujemy się na specjalnych potrzebach ucznia oraz w jaki sposób może “dogonić” rówieśników i dopasować się do szkoły.

Model edukacji włączającej ma inne założenia niż model integracji. Edukacja włączająca zakłada, że uczniowie z niepełnosprawnością przyjmowani są do zwykłych szkół masowych w sąsiedztwie zamieszkania. Założeniem jest przygotowanie szkół masowych w taki sposób, żeby były w stanie każdemu uczniowi zapewnić optymalne środowisko do nauki.

Edukacja włączająca = inkluzja – dzieci z niepełnosprawnościami uczą się w szkołach masowych
Integracja w edukacji – dzieci z niepełnosprawnościami uczą się w szkołach integracyjnych
Segragacja w edukacji – dzieci z niepełnosprawnościami uczą się osobno, w szkołach specjalnych

Czy edukacja włączająca działa?

Od początku wprowadzania edukacji włączającej w życie prowadzone są badania naukowe nad jej efektywnością. Takie badania są bardzo trudne i ciężko o jednoznaczne wyniki, ponieważ każda szkoła jest środowiskiem złożonym, pełnym skomplikowanych zależnościami. Wyników otrzymanych w jednym środowisku szkolnym często nie da się uogólnić na inne szkoły.

Przeglądy wieloletnich badań z różnych krajów wskazują, że uczniowie z niepełnosprawnością nie mają lepszych osiągnięć w nauce, kiedy uczą się w szkołach specjalnych. Osiągnięcia w nauce uczniów z niepełnosprawnością w szkołach włączających są na takim samym poziomie lub według niektórych badań na wyższym poziomie, niż w szkołach segregacyjnych.

Obecnie naukowcy zakładają, że edukacja włączająca jest zmianą, która już się dokonała i zamiast porównywać szkoły specjalne i włączające chcą badać metody wspierania ucznia tak, żeby udoskonalać edukację włączającą.

Czy szkoła specjalna ogranicza społecznie?

Kiedy w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii przyglądano się szkołom specjalnym (badania z lat 2008- 2009) okazało się, że duży procent uczniów szkół specjalnych to dzieci wywodzące się z mniejszości narodowych i o niskim statusie socjoekonomicznym. Pojawiają się hipotezy, że izolacja społeczna w warunkach szkoły specjalnej, może pogłębiać problemy uczniów z niepełnosprawnością, kiedy przyczyną niepełnosprawności są czynniki społeczne np. w przypadku dzieci z lekką niepełnosprawnością intelektualną (Long i Wood).

Z drugiej strony uczniowie z niepełnosprawnościami, którzy uczą się w szkołach masowych są narażeni na poczucie samotności i odrzucenie przez rówieśników (Nowicki, Pavri i Luftig).

Badania, które porównują integrację z rówieśnikami uczniów w szkołach specjalnych i w szkołach masowych nie przynoszą jednoznacznej odpowiedzi na rzecz jednej z tych opcji.

Pavri i Luftig

Czy „pełna inkluzja” jest możliwa?

Przez ostatnie 10-lecie rozpowszechniała się na całym świecie idea “pełnej inkluzji”. Ostatnio ta idea stała się bardziej zbalansowana przez pragnienie zapewnienia “odpowiedzialnej inkluzji” i świadomość, że istnieją uczniowie dla których szkoła włączająca jest niewłaściwa, być może jedynie przez jakiś czas w ich szkolnej karierze (Evans i Lunt). Edukacja włączająca nie zakłada umieszczenia wszystkich dzieci wspólnie za wszelką cenę. Zdarza się niekiedy, że dla dziecka niewskazane jest uczestnictwo w klasie ogólnodostępnej i że skorzysta zdecydowanie więcej ucząc się w inny sposób. Na pierwszym miejscu stawiane są potrzeby dziecka, liczy się elastyczne podejście.

Na zamieszczonym filmie możecie zobaczyć wspaniały przykład dobrej szkoły włączającej, w której uczy się dziewczynka z autyzmem. Film dostępny jest niestety tylko po angielsku, ale oprócz wypowiedzi nauczycieli i mamy dziewczynki, warto zwrócić uwagę na środowisko nauki: w jaki sposób wygląda klasa, ilu nauczycieli pracuje z Thasyą oraz jak wygląda używane przez nią narzędzie do komunikacji.

Źródła:

  1. UNESCO (1994), The salamanca statement framework for action – Unesco, UNESCO.
  2. Ware L. (2001). Writing, identity and the other: Dare we do disability studies? Journal of Teacher Education, Vol. 52, No. 2, 107-123.
  3. Pavri S., Luftig R. (2000). The Social Face of Inclusive Education: Are Students With Learning Disabilities Really Included in the Classroom? Preventing School Failure: Alternative Education for Children and Youth, Vol. 45, No. 1, 8-14.
  4. Mittler P.J. (2000). Working Towards Inclusive Education: Social Contexts. New York: D. Fulton Publishers.
  5. Mrug, S., Wallander, J. (2002). Self-Concept of Young People with Physical Disabilities: Does integration play a role? International Journal of Disability, Development and Education,Vol. 49, No. 3, 267-280.
  6. Lindsay, G. (2003). Inclusive education: a critical perspective. British Journal of Special Education Vol. 30, No. 1, s. 3-12.
  7. Lindsay, G. (2007). Educational psychology and the effectiveness of inclusive education/mainstreaming. British Journal of Educational Psychology Vol. 77, s. 1-24.
  8. Long, M, Wood, C., Littleton, K., Passenger, T., Sheehy, K. (2011) The psychology of education. Oxon: Routledge.
Wsparcie informacyjne dla rodziców dzieci w spektrum autyzmu
Polski Autyzm © 2021