Tworzenie środowiska przyjaznego dzieciom w spektrum autyzmu

Uczeń w spektrum autyzmu ma inny styl przyswajania wiedzy. Środowisko szkolne przystosowane jest do „ogółu”, dlatego pracując z dzieckiem z autyzmem w szkole ogólnodostępnej lub integracyjnej, potrzebujemy dodatkowych działań, które pomogą mu uczyć się i czuć się dobrze.

Strategie organizacji środowiska przyjaznego dla dziecka z autyzmem mogą być użyteczne w szkole i w domu.

Co może utrudniać naukę

Wiele przejawów spektrum autyzmu, nawet w łagodnej formie i w Zespole Aspergera, może być źródłem wyzwań w nauce i w kontaktach społecznych w szkole np. branie wypowiedzi dosłownie, nierozpoznawanie sygnałów niewerbalnych lub trudności ze zrozumieniem zasad społecznych. Przywiązanie do stałości może utrudniać odnajdywanie się w bogatym w niespodziewane wrażenia i nowe sytuacje środowisku szkolnym.

Dodatkowo, odmienne postrzeganie sensoryczne np. nadwrażliwość na dźwięki lub dotyk, może powodać negatywne samopoczucie i zahamowanie chęci odkrywania świata.

Co zrobić, żeby uczniowie ze spektrum autyzmu czuli się dobrze w szkole, byli akceptowani w grupie i w pełni korzystali z lekcji?

Szkoła przyjazna dla dziecka ze spektrum autyzmu

1. Pomoce wizualne

Osoby ze spektrum autyzmu to często wzrokowcy. Lepiej rozumieją i zapamiętują, kiedy mają dodatkowe materiały wizualne – obrazki, schematy, obrazkowe plany dnia, piktogramy.

Pomoce wizualne mogą być dużym wsparciem dla ucznia z autyzmem w opanowaniu materiału szkolnego, ale także w zrozumieniu zasad lub relacji społecznych.

2. Wydłużenie czasu na przetworzenie informacji

Osoba z autyzmem w odmienny sposób przetwarza informacje, które płyną do mózgu. Dlatego może potrzebować trochę dłuższego czasu na reakcję na polecenie lub odpowiedź na pytanie. Zadawanie wielu pytań lub pośpieszanie odpowiedzi może powodować uczucie zagubienia, przeciążenie lub ucieczkę od rozmowy.

Czas na przetworzenie informacji powinien być dostosowany do osoby.

3. Zdobywanie umiejętności w różnych kontekstach

Uczeń z autyzmem może mieć trudności z przeniesieniem umiejętności na inny kontekst (generelizacja). Przykladowo, kiedy dziecko świetnie opanowało dzielenie w przykładach w zeszycie ćwiczeń, może nie rozumieć, że tą samą umiejętność można zastosować podczas dzielenia w zadaniach tekstowych, na innych przedmiotach szkolnych albo w sytuacjach codziennych np. w sklepie.

Czasami potrzeba więcej czasu i przykładów, żeby pomóc uczniowi uogólnić nową umiejętność – nauczyć stosowania jej w wielu sytuacjach.

4. Dostosowanie klasy do potrzeb sensorycznych

Zaburzenia sensoryczne powodują, że uczeń – który jest zainteresowany lekcją, bardzo lubi nauczyciela i jest zmotywowanym do nauki – mimo wszystko nie jest w stanie podążać uwagą za tematem lekcji, bo odbiera bodźce sensoryczne inaczej niż inne dzieci. Przykładowo, promienie słońca odbijające się w szybie dla osoby nadwrażliwej wzrokowo tworzą wrażenia wzrokowe tak wciągające, że pochłaniają całą uwagę.

Dostosowanie klasy do potrzeb sensorycznych dziecka, pomaga mu skoncentrować się na lekcji i czuć się dobrze. Nauczyciel może z rozmysłem wybrać miejsce nauki oraz dokonać zmian w wystroju klasy, żeby ułatwić uczniowi w spektrum autyzmu naukę i nawiązywanie relacji. Często uczeń najlepiej koncentruje uwagę w klasie w której nie ma wielu bodźców: ściany są w jasnym i jednolitym kolorze, nie ma na nich wielu obrazków, nie ma zbyt dużej ilości bodźców słuchowych na raz, zabawki i pomoce są uporządkowane. Jednak jest to kwestia indywidualna, każda osoba w spektrum ma nieco inne potrzeby sensoryczne. Warto sprawdzać w jakim otoczeniu uczeń czuje się najlepiej a co może mu przeszkadzać.

Dzieci mogą stosować własne sposoby na wyregulowanie swoich zmysłów np. machanie dłońmi, gryzienie rękawów, chodzenie. Są to tzw. stimy lub autistymulacje. Jak reagować na stimy?

5. Bazowanie na mocnych stronach

Każde dziecko ma unikalne talenty i pasje. Autystyczny styl myślenia u wielu osób oznacza także mocne strony np. dobra pamięć, umiejętność analizowania, dokładność, głęboka wiedza w zakresie tematu zainteresowań.

Kiedy nauczyciele zauważają mocne strony ucznia, mogą wykorzystać je do uczenia innych kompetencji oraz do wzmacniania samooceny dziecka.

6. Zaplanowanie działań

Uczeń ze spektrum autyzmu może być bardzo wyczulony na zmiany. Sytuacje bez wyraźnego planu, zmiany w planie lub zmiany w wystroju klasy mogą być dla dziecka źródłem dużego stresu.

Przewidywalne zasady i plany zapewniają poczucie bezpieczeństwa. Do tworzenia planów, spisów zasad, rozkładów można wykorzystać pomoce wizualne np. obrazki, rysunki, zdjęcia. Plany można tworzyć wspólnie z dzieckiem, ucząc je logicznego myślenia.

Uświadamianie gdzie znajdują się poszczególne rzeczy, gdzie odbywają się dane zajęcia, co dzieje się obecnie a co będzie kolejną aktywnością, pozwala dziecku odpowiednio nastroić się na to co się wydarzy. Budowanie oczekiwań pomaga czuć się spokojnie i pewnie.

7. Potrzeby komunikacyjne i dostęp do komunikacji

Uczeń w spektrum autyzmu może mieć trudności w komunikacji, niektóre dzieci nie mówią, niektóre nie zawsze rozumieją to co się mówi, jeszcze inne mają trudność w wypowiedzeniu swoich myśli. Nie wynika to ze złych chęci, ale z autyzmu.

Bezpieczne środowisko oznacza także zadbanie o potrzeby komunikacyjne dziecka. Nauczyciel/terapeuta wymawia imię dziecka przed zadaniem pytania, daje odpowiednią ilość czasu na odpowiedź, wprowadza alternatywne sposoby komunikacji, według potrzeb.

8. Wsparcie w kontaktach z rówieśnikami

Dzieci w spektrum autyzmu mają trudności w nawiązywaniu przyjaźni z rówieśnikami. Niestety, większość dzieci z autyzmem doświadcza prześladowania w szkole. Dzieci chcą nawiązać dobre relacja z rówieśnikami, ale potrzebują w tym pomocy.

Dobrą metodą wspierania dziecka w kontaktach z rówieśnikami jest mediacja rówieśnicza

Źródła:

• Maggie Bowen, Lynn Plimpey „Włączanie uczniów z autyzmem w środowisko szkolne”
• UK Depertment of Health (DH) „ASD Good Practice Guidance”