Teoria umysłu u osób z ASD

W latach 80. naukowcy postawili sobie pytanie: jakie procesy w myśleniu są odpowiedzialne za autyzm? Rozpoczęły się badania tzw. teorii umysłu. Każdy człowiek taką „teorię” posiada i używa jej w zupełnie intuicyjny sposób na co dzień. Teoria umysłu oznacza umiejętność przypisywania sobie i innym przekonań, pragnień i intencji. Najprościej można ją określić jako odczytywanie o czym drugi człowiek myśli i czego potrzebuje.

Przykładowo: obserwując nieznajomego na przystanku autobusowym, na podstawie jego wyrazu twarzy, kierunku w którym patrzy, tonu głosu, sposobu w jaki mówi, sposobu w jaki się porusza, bardzo szybko odczytujemy, że jest zdenerowowany i zalękniony, śpieszy się, potrzebuje pomocy w znalezieniu odpowiedniego autobusu.

Przeprowadzone badania wykazują, że osoby ze spektrum autyzmu w mniejszym stopniu potrafią odczytywać „stan umysłu” innych ludzi.

Teoria umysłu nazywana jest też procesem mentalizacji tzn. przypisywania innym stanów mentalnych.

Mentalizacja pozwala bardzo szybko orientować się w świecie relacji z ludźmi, uczyć się o skomplikowanych umiejętnościach interpersonalnych tj. oszukiwanie. Umiejętność przyjęcia punktu widzenia partnera rozmowy jest niezbędna do nauki komunikacji.

W wieku 5 lat dziecko, które rozwija się w typowy sposób, dysponuje podstawami dojrzałej teorii umysłu.

Autyzm i zaburzenia teorii umysłu

Simon Baron-Cohen, Alan Leslie i Uta Frith – naukowcy z Medical Research Council’s Cognitive Development Unit w Londynie – w latch 80-tych postanowili zbadać, jaki proces poznawczy wyjaśnia objawy autyzmu. Przeprowadzenie wielu ciekawych badań, które opisujemy w osobnym artykule, doprowadziło ich do wniosku, że osoby ze spektrum autyzmu mają trudności w teorii umysłu tzn. nie są biegli w odczytywaniu co inni ludzie mają na myśli. Zaburzenia w teorii umysłu mogą wyjaśniać niektóre z symptomów autyzmu.

Objawy autyzmu powiązane z teorią umysłu

Na podstawie badań Simon Baron-Cohen i John Swettenham opracowali listę zachowań i sposobów patrzenia na świat, które cechują osoby na spektrum autyzmu i które wynikają z deficytów w zakresie teorii umysłu. Przytaczamy ważne punkty z tej listy.

Według Barona-Cohena osoba ze spektrum autyzmu nie odczytuje pragnień i myśli innych i powoduje wiele trudności m.in.

• Dosłowne rozumienie komunikatów.
• Brak rozumienia fikcji.
• Problemy z interpretacją emocji oraz stanów mentalnych innych osób na podstawie mimiki.
• W mowie spontanicznej osoby z ASD rzadko używają słów odnoszących się do stanu umysłu tj. myśleć, wyobrażać sobie, wiedzieć.
• Nie rozumienie udawania, nieumiejętność udawania.
• Brak identyfikacji obszaru oczu i twarzy jako ważnego źródła informacji na temat emocji,
  a także stanów umysłu.
• Rozumienie jedynie prostych związków między emocjami a wydarzeniami, brak zrozumienia bardziej złożonych przyczyn emocji.
• Brak różnicowani między tym, że coś stało się przypadkiem, a tym, co ktoś zrobił celowo.
• Brak zrozumienia, kiedy ktoś zwodzi, oszukuje, manipuluje.
• Trudności z empatią, rozumieniem motywacji oraz przekonań innych ludzi.

Pytania i krytyka

Symptomy autyzmu można wyjaśnić deficytami w teorii umysłu – teza Barona-Cohena jest przez część badaczy poddawana krytyce. Jednym z powodów jest jej „niediagnostyczność” tzn. nie każda osoba autystyczna ma deficyty w zakresie teorii umysło, ok. 20% dorosłych osób z autyzmem dobrze posługuje się mentalizowaniem. Dodatkowo badania wykazują powiązania pomiędzy poziomem teorii umysłu a wiekiem, inteligencją, poziomem umiejętności posługiwania się mową, co może wskazywać na to, że istnieja inne wyjaśnienia trudności z zakresu teorii umysłu np. trudności te nie wynikają z autyzmu, ale z braku rozumienia mowy. Niektórzy podważają też metody badania teorii umysłu, mówiąc, że mogą badać w rzeczywistości inne rzeczy: koncentrację uwagi, poziom centralnej koherencji, kompetencje językowe albo pamięć.

Koncepcja trudności w zakresie teorii umysłu w autyzmie jest powszechnie znana, ale wiele pytań wciąż czeka na odpowiedzi.

Co sądzicie o przydatności teorii umysłu w rozumieniu osób z autyzmem?