Objawy autyzmu - czy to jest autyzm?

Objawy autyzmu mogą się bardzo różnić u różnych osób. Choć autyzm jest obecny od wczesnego dzieciństwa, u niektórych osób objawy są widoczne już w pierwszym roku życia, a u innych stają się zauważalne znacznie później

Cechy i zachowania, które wskazują na spektrum autyzmu to między innymi:

• Trudności w nawiązywaniu przyjaźni z rówieśnikami
• Trudność w rozumieniu uczuć i myśli innych osób
• Brak dzielenia się swoimi zainteresowaniami z innymi np. dziecko nie dąży do tego, aby rodzice zwracali uwagę na rzeczy, które są dla niego interesujące
• Mniejsze dążenie do interakcji z ludźmi
• Unikanie kontaktu wzrokowego
• Opóźnienie rozwoju mowy
• Nietypowy ton głosu np. monotonny, pozbawiony melodyki ton (tzw. płaska prozodia)
• Branie słów dosłownie, nie rozumienie sarkazmu, żartów lub droczenia się
• Nie używanie gestów np. gestu wskazywania lub machania na do widzenia u dzieci
• Powtarzanie słów lub dźwięków (echolalia)
• Preferowanie niezmienności otoczenia i rutyny
• Intensywne zainteresowanie wąską dziedziną wiedzy
• Powtarzalne zachowania np. kręcenie się, trzepotanie rękami, układanie zabawek w rzędach

Z tego artykułu dowiesz się:

1. Jakie są objawy autyzmu u dzieci przed 3 rokiem życia?
2. Jakie są objawy autyzmu u starszych dzieci?
3. Jakie są objawy autyzmu u dorosłych?
4. Co zrobić, jeśli podejrzewasz spektrum autyzmu?

Czym jest autyzm?

Autyzm jest zaburzeniem neurorozwojowym, co oznacza, że wpływa na to jak osoba rozwija się w różnych obszarach. Atypowość rozwoju ma swoje źródło w funkcjonowaniu mózgu.

Przyczyny autyzmu nie są dokładnie poznane, ale prawdopodobnie mają wiele wspólnego z genetyką. Dodatkowo, na występowanie autyzmu mogą wpływać niektóre czynniki środowiskowe tj. wiek rodziców, bycie wcześniakiem. Autyzm występuje u ok. 1 na 100 osób.

Autyzm jest inny u każdej osoby – objawy autyzmu oraz ich nasilenie mogą się znacznie różnić, dlatego mówimy o spektrum autyzmu.

Objawy autyzmu widoczne się zazwyczaj w wieku niemowlęcym lub wczesnym dzieciństwie i utrzymują się przez całe życie, chociaż mogą się zmieniać w zależności od wieku i wsparcia, jakie otrzymuje dana osoba. Niektóre osoby dorosłe w spektrum autyzmu żyją zupełnie samodzielnie, inne osoby potrzebują znacznego wsparcia w wykonywaniu codziennych aktywności.

Dziecko przed 3 rokiem życia – wczesne objawy

Zachowania, które mogą wskazywać na spektrum autyzmu są zazwyczaj widoczne przez 3 rokiem życia.

Wczesne objawy autyzmu to:

• brak reakcji na swoje imię w 12 miesiącu życia
• brak zwracania uwagi na przedmioty na które patrzy rodzic lub które wskazuje rodzic
• brak gestów np. gest „papa” na pożegnanie w wieku 12 miesięcy
• brak gaworzenia w wieku 12 miesięcy,
• brak wskazywania palcem do 14 miesiąca życia
• małe zainteresowanie ludźmi
• brak kontaktu wzrokowego
• brak odwzajemniania uśmiechów i ekspresji twarzy rodzica,
• brak prób zainteresowania rodzica tym co je ciekawi
• brak zabawy “na niby” (np. udawanie, że karmi lalkę) w 18 miesiącu życia

Jeśli dostrzegasz te zachowania u dziecka, które ma 16-30 miesięcy, możesz wypełnić test przesiewowy na stronie badabada.pl. Często okazuje się, że zachowania, które niepokoją rodziców w tak wczesnym wieku mieszczą się w zakresie typowego rozwoju lub oznaczają niewielkie trudności. Zawsze jednak warto skonsultować swoje wątpliwości, żeby uniknąć stresu i w spokoju cieszyć się wspólnym czasem. Wczesna diagnoza jest ważna dla dzieci ze spektrum autyzmu, ponieważ jest szansą na szybszy dostęp do wspomagania rozwoju.

Więcej o rozpoznawaniu autyzmu u dzieci przed 3 rokiem życia dowiedz się z artykułu: Wczesne objawy autyzmu.

Objawy autyzmu u dzieci

Opisane poniżej zachowania i cechy mogą wskazywać na spektrum autyzmu. Warto pamiętać, że żadna osoba w spektrum autyzmu nie przejawia wszystkich tych zachowań, ale tylko niektóre z nich. Różne może być także nasilenie objawów.

Interakcje społeczne

Objawy autyzmu widoczne są w zakresie wchodzenia w interakcje z ludźmi i utrzymywania relacji. Osoby ze spektrum autyzmu nie stosują niepisanych reguł kontaktów z ludźmi np. jest im trudno zrozumieć kto i kiedy powinien mówić podczas rozmowy, nie wiedzą jak zaprosić rówieśnika do zabawy.

• dziecko wydaje się być niezainteresowane ludźmi lub nieświadome ich obecności
• nie potrafi inicjować kontaktu, bawić się wspólnie, zdobywać przyjaciół
• nie lubi być dotykane, trzymane na rękach lub przytulane
• w zabawie nie wchodzi w role
• nie angażuje się w zabawy w grupie
• nie naśladuje
• nie używa zabawek w kreatywny sposób
• nie bawi się na niby np. udawanie, że jedna rzecz jest inną np. miska to kapelusz, łyżka to mikrofon
• ma trudności w rozumieniu uczuć lub mówieniu o uczuciach
• wydaje się nie słyszeć, kiedy inni zwracają się do niego
• nie dzieli się osiągnięciami lub zainteresowaniami np. zabawkami, rysunkami

Komunikacja

Część osób w spektrum autyzmu (ok. 30%) nie mówi lub używa małej ilości słów, inne osoby uczą się mowy z opóźnieniem a jeszcze inne bardzo szybko uczą się mówić i chętnie posługują się skomplikowanym słownictwem. Mowa może być odbierana jako nietypowa. Osoby w spektrum autyzmu często mają trudność w komunikacji niewerbalnej tzn. rozumieniu i stosowaniu gestów, wyrazów twarzy lub nawiązywaniu kontaktu wzrokowego.

Komunikacja niewerbalna

• dziecko unika kontaktu wzrokowego
• jego mimika twarzy jest niedostosowana do wypowiedzi
• ma trudności z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy
• wykonuje tylko nieliczne gesty w celach komunikacyjnych tj. wskazywanie szafki w celu otrzymania ulubionej zabawki

Komunikacja werbalna (mowa)

• dziecko mówi nietypowym tonem głosu lub z nietypowym rytmem mowy np. wymawianie każdego zdania jak pytania
• powtarza słowa lub zdania tzw. echolalia np. w odpowiedzi na pytanie, powtarza je, zamiast udzielenia odpowiedzi
• mówi o sobie w 3 osobie tj. Janek chce jabłko – zamiast: ja chcę jabłko
• agramatyzmy – nie uwzględnia w mowie form, odmiany wyrazów, wypowiada wyrazy w niepoprawnej formie gramatycznej
• wypowiedzi sprawiają wrażenie nieadekwatnych do sytuacji
• dziecko ma trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień
• bierze wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumie poczucia humoru, ironii, metafor

Powtarzalne zachowania

Osoby ze spektrum autyzmu lubią niezmienność otoczenia oraz przywiązują się do rutyn. Często mają intensywne pasje.

• dziecko silnie przywiązuje się do rutyny np. nalega na codzienne chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły
• ma trudności z adaptacją do zmian w planie lub w środowisku np. płacze, kiedy przestawimy meble lub kiedy ma pójść do szkoły o innej godzinie niż zwykle
• przywiązuje się silnie do niektórych zabawek lub obiektów tj. klucze, włączniki światła, nitki
• spędza dużo czasu na zgłębianiu zainteresowania wąską dziedziną wiedzy np. auta, rozkłady jazdy, dinozaury, postacie z jednej bajki, liczby, odkurzacze określonej marki
• spędza dużo czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów np. wentylator, pralka; lub koncentruje się na specyficznej części przedmiotu np. kółko od auta
• wielokrotnie powtarza ruchy takie jak trzepotanie rękami na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi – tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje
• ma nadmiernie lub bardzo słabe reakcje na doświadczenia zmysłowe: zapachy, dotykaną fakturę przedmiotów, smaki, dźwięki, np. dziecko reaguje na ciche dźwięki tak jakby były zbyt głośne, dziecko zdaje się nie czuć kiedy upadnie i rozbije kolano, dziecko płacze kiedy dotyka piasku. Są to tzw. zaburzenia sensoryczne. Mogą to być

Inne objawy często powiązane z autyzmem

• Hiperaktywnosć (dziecko jest bardzo aktywne)
• Impulsywność (dziecko reaguje bardzo szybko, bez zastanowienia)
• Mniejsza koncentracja uwagi
• Nietypowe preferencje co do jedzenia np. dzieci mogą jeść tylko jeden rodzaj pokarmu, odmawiać jedzenia pokarmu określonego koloru lub jeść niejadalne rzeczy (kredki, papier). Wiele osób z autyzmem ma nietolerancje pokarmowe i dolegliwości trawienne.
• Trudności ze snem np. trudności z zasypianiem, bezsenność.
• Nietypowe reakcje emocjonalne
• Nietypowe reakcje na ból

Współwystępowanie

U części osób ze spektrum autyzmu współwystępują: ADHD (30-80%, według różnych danych), niepełnosprawność intelektualna (ok. 30%), zaburzenia lękowe (ok. 40%), depresja (ok. 40%), epilepsja (12%, ale znacznie częściej u osób z autyzmem i niepełnosprawnością intelektualną – ok. 60%),

Zdarza się, że osoby w spektrum autyzmu mają tzw. umiejętności wysepkowe – wyjątkowe zdolności w wąskiej dziedzinie tj. szybkie liczenie w pamięci, rysowanie z pamięci z niezwykłą ilością detali, zapamiętywanie ciągów liczb.

Objawy autyzmu u młodzieży i u dorosłych

Częste objawy spektrum autyzmu u młodzieży i u dorosłych to:

• trudność w rozumieniu co inni ludzie myślą i czują
• odczuwanie dużego niepokoju w sytuacjach społecznych
• trudność w zdobywaniu przyjaciół lub preferowanie spędzania czasu w samotności
• niezamierzone bycie niemiłym lub okazywania braku zainteresowania innym
• trudność w opowiedzeniu o swoich uczuciach
• branie słów dosłownie np. nie rozumienie sarkazmu albo znaczenia powiedzonek, przysłów i metafor
• posiadanie takiej samej rutyny każdego dnia lub w określonych sytuacjach i odczuwanie dużego niepokoju, kiedy plan się zmienia
• nie rozumienie reguł społecznych np. kiedy nie przerywać innym wypowiedzi a kiedy przerywać
• niechęć do kontaktu wzrokowego i unikanie patrzenia innym w oczy
• zauważanie szczegółów, wzorców, dźwięków, zapachów lub innych bodźców, których nie zauważają inni
• dokładne planowanie wykonania działań i podążanie według planu
• duże zainteresowanie określonymi dziedzinami
• podchodzenie zbyt blisko do innych osób albo dyskomfort kiedy inni podchodzą zbyt blisko lub dotykają

Jeśli podejrzewasz, że jesteś w spektrum autyzmu, możesz wypełnić Kwestionariusz AQ, dostępny w Internecie. Wynik kwestionariusza wskazuje na nasilenie cech związanych ze spektrum autyzmu. Wysoki wynik często uzyskują osoby ze spektrum autyzmu, co może sugerować, że warto rozważyć diagnozę.

Osoby które poszukują diagnozy w dorosłości, ponieważ zauważają u siebie cechy spektrum, mogą odnaleźć siebie w profilu Zespołu Aspergera.

Bycie w spektrum autyzmu, oprócz trudności, oznacza także posiadanie specyficznych zdolności np. umiejętność dostrzegania szczegółów, dobra koncentracja uwagi, wytrwałość, kreatywność, oryginalność, dobra pamięć, myślenie analityczne, pasja do zgłębiania tematu zainteresowań, szczerość i lojalność.

Autyzm u mężczyzn i u kobiet

Autyzm diagnozuje się ok. 4 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Ostatnio dowiadujemy się coraz więcej o tym, że objawy autyzmu mogą wyglądać inaczej u kobiet niż u mężczyzn a rozpoznanie spektrum autyzmu u dziewczynek i kobiet może być trudniejsze.

Tutaj znajdziesz więcej informacji o autyzmie u dziewczynek i kobiet.

Diagnoza spektrum autyzmu

Diagnoza spektrum autyzmu stawiana jest przez doświadczonego psychiatrę lub przez zespół specjalistów, podczas kilku spotkań. Jeśli podejrzewasz autyzm u dziecka lub u siebie, możesz skonsultować się ze specjalistą w tej dziedzinie (psychologiem, pedagogiem specjalnym lub psychiatrą), który wstępnie oceni, czy konieczna jest diagnoza.

Więcej o diagnozie przeczytasz w artykule: Diagnoza autyzmu – wszystko o diagnozowaniu

Dokładne kryteria diagnostyczne poznasz czytając artykuł: Klasyfikacje diagnostyczne autyzmu.

Zrozumienie objawów autyzmu

Wiedza na temat sposobu odbierania świata przez osoby w spektrum autyzmu, sprawia, że możemy lepiej pomagać. Na przykład:

• kiedy wiemy, że nadwrażliwość na dźwięki to duży dyskomfort, rozumiemy jak ważne jest zorganizowanie przestrzeni do wyciszania się
• kiedy wiemy, że osoby w spektrum autyzmu nie lubią zmian, wprowadzanie ich stopniowo może być dobrym rozwiązaniem
• kiedy wiemy, że osoby w spektrum autyzmu mają tendencję do zagłębiania się w swoją dziedzinę zainteresowań, możemy zastanowić się jak wykorzystać te zainteresowania do odnoszenia sukcesów w szkole lub w pracy
• kiedy znamy styl komunikowania się osób z autyzmem, jesteśmy bardziej wyrozumiali i mówimy bardziej bezpośrednio
• jeśli wiemy, że dziecko nie zwraca na nas uwagi, kiedy do niego mówimy, bo ma autyzm, możemy nauczyć się innych, efektywnych sposobów przyciągania jego uwagi

Źródła:

• ICD-11
• Ewa Pisula “Autyzm – przyczyny, objawy, terapia”
• Uta Frith “Autyzm i Zespół Aspergera”
• www.cdc.gov
• www.nhs.uk

Autor: dr Kinga Ferenc