Klasyfikacje diagnostyczne zawierają rodzaje zaburzeń oraz kryteria diagnostyczne, które sprawdza specjalista podczas diagnozowania. Istnieją 2 duże klasyfikacje zdrowia psychicznego: Klasyfikacja DSM-V wydawana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i Klasyfikacja ICD wydawana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
W Polsce oficjalnie obowiązują kryteria klasyfikacji ICD-10, ale już niedługo do użycia wejdzie nowa wersja klasyfikacji ICD-11
W artykule przytaczamy kryteria diagnozowania autyzmu z obu klasyfikacji oraz wyjaśniamy zmiany kryteriów w najaktualniejszych wersjach dokumentów.
Zmiany dotyczące autyzmu w klasyfikacjach
Najaktualniejsza V wersja klasyfikacji DSM jest dostępna od 2013 roku. ICD ma nową 11 wersję od 2018 roku. Zwykle obie klasyfikacje zmieniają się w podobny sposób.
Główne zmiany dotyczące autyzmu w nowych wersjach klasyfikacji to:
Zastąpienie pojęcia całościowe zaburzenia rozwoju, pojęciem spektrum autyzmu. Obecnie poszczególne „rodzaje” autyzmu podzielone nie są oddzielnymi zaburzeniami do diagnozowania, ale istnieje podział ze względu na zapotrzebowanie na wsparcie (skala L1 do L3). Taki podział w klasyfikacji lepiej oddaje stan wiedzy o autyzmie i traktowanie go jako spektrum zaburzeń.
Całkowite usunięcie dziecięcych zaburzeń dezintegracyjnych oraz Zespołu Retta z klasyfikacji.
Złączenie dwóch grup objawów z triady zaburzeń – interakcji oraz porozumiewania się w 1 grupę nazwaną: komunikacja społeczna i interakcja.
Usunięcie zapisu o tym, że objawy muszą pojawić się przed 3 rokiem życia na rzecz zapisu, że pojawiają się we wczesnym dzieciństwie.
Zmiany w klasyfikacjach pokazują nam aktualne podejście do autyzmu. Zaburzenie traktuje się jako spektrum z różnym nasileniem objawów. Dodatkowo kładziony jest nacisk na wczesne diagnozowanie i wczesną pomoc terapeutyczną.
Zaburzenia rozwoju wymienione w klasyfikacjach
W diagnozowaniu zaburzeń rozwoju zgodnie z ICD-10 mamy do czynienia z podziałem na 8 całościowych zaburzeń rozwoju:
Wspólnymi cechami wszystkich tych zaburzeń są problemy w komunikacji i rozumieniu zjawisk społecznych. W ICD-11 i DSM V te zaburzenia nie są już wyodrębnione, ale przy diagnozowaniu autyzmu użyty jest termin zbiorczy – spektrum zaburzeń autystycznych (Autism Spectrum Disorder czyli ASD) pod symbolem 299.00.
DSM-V – Kryteria diagnostyczne w kontekście autyzmu
W DSM- V wyróżone są trzy kryteria. Osoba u której zdiagnozuje się autyzm musi przejawiać co najmniej 6 cech wymienionych w punktach (w tym co najmniej dwie w punkcie 1 i po jednej z punktu 2).
1. Klinicznie znaczące, stałe nieprawidłowości w obrębie komunikacji społecznej i interakcji.
Wyraźne deficyty w komunikacji werbalnej i niewerbalnej wykorzystywanej w interakcjach społecznych,
Brak wzajemności społecznej,
Nieumiejętność rozwijania i utrzymywania relacji z rówieśnikami właściwej dla poziomu rozwoju.
2. Ograniczone, powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności objawiające się poprzez co najmniej dwa z poniższych objawów:
Stereotypowe zachowania motoryczne lub werbalne lub nietypowe zachowania sensoryczne,
Nadmierne przywiązanie do rutyny i zrytualizowanych wzorców zachowania,
Ograniczone zainteresowania.
3. Objawy muszą wystąpić we wczesnym dzieciństwie (ale mogę nie manifestować się w pełni dopóki oczekiwania społeczne nie przekroczą ograniczonych możliwości dziecka).
ICD-10 – Kryteria diagnostyczne w kontekście autyzmu
Istnieją trzy kryteria rozpoznania autyzmu w ICD 10.
A. Nieprawidłowy lub upośledzony rozwój wyraźnie widoczny przed 3 rokiem życia w co najmniej jednym z następujących obszarów:
1. Rozumienie i ekspresja językowa używane w społecznym porozumiewaniu się,
2. Rozwój wybiórczego przywiązania społecznego lub wzajemnych interakcji społecznych
3. Zabawa funkcjonalna lub symboliczna.
B. Łącznie musi wystąpić co najmniej sześć objawów spośród wymienionych w punktach 1, 2 i 3, przy czym co najmniej dwa z punktu 1 i po co najmniej jednym z punktów 2 i 3:
1. Jakościowe nieprawidłowości wzajemnych interakcji społecznych, manifestujące się w co najmniej dwóch z następujących obszarów:
niedostateczne wykorzystywanie kontaktu wzrokowego, wyrazu twarzy, postawy ciała i gestów do odpowiedniego regulowania interakcji społecznych,
niedostateczny (adekwatnie do wieku umysłowego i pomimo licznych okazji) rozwój związków rówieśniczych, obejmujących wzajemne współdzielenie zainteresowań, aktywności i emocji,
brak odwzajemniania społeczno-emocjonalnego, przejawiający się upośledzeniem lub odmiennością reagowania na emocje innych osób; lub brak modulowania zachowania odpowiednio do społecznego kontekstu; lub słaba integracja zachowań społecznych, emocjonalnych i komunikacyjnych,
brak spontanicznej potrzeby dzielenia z innymi osobami radości, zainteresowań lub osiągnięć (np. brak pokazywania, przynoszenia lub wskazywania innym ludziom przedmiotów osobistego zainteresowania).
2. Jakościowe nieprawidłowości w porozumiewaniu się, manifestujące się w co najmniej jednym z następujących obszarów:
opóźnienie lub całkowity brak rozwoju języka mówionego, które nie wiążą się z próbą kompensowania za pomocą gestów lub mimiki jako alternatywnego sposobu porozumiewania się (często poprzedzane przez brak komunikatywnego gaworzenia),
względny niedostatek inicjatyw i wytrwałości w podejmowaniu wymiany konwersacyjnej (na jakimkolwiek występującym poziomie umiejętności językowych), w której zachodzą zwrotne reakcje na komunikaty innej osoby,
stereotypowe i powtarzające się, idiosynkratyczne wykorzystywanie słów i wyrażeń,
brak spontanicznej różnorodności zabawy w udawanie (,,na niby”) lub zabawy naśladującej role społeczne.
3. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania, zainteresowań i aktywności przejawiane w co najmniej jednym z następujących obszarów:
pochłonięcie jednym lub liczniejszymi stereotypowymi zainteresowaniami o nieprawidłowej treści i zogniskowaniu, lub jednym lub więcej zainteresowaniami nieprawidłowymi z powodu swej intensywności i ograniczenia, a nie z powodu treści i zogniskowania,
wyraziście kompulsywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych czynności rutynowych i zrytualizowanych,
stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe, obejmujące stukanie bądź kręcenie palcami; lub złożone ruchy całego ciała,
koncentracja na cząstkowych lub niefunkcjonalnych właściwościach przedmiotów służących do zabawy (jak np. ich zapach, odczuwanie powierzchni, powodowanego hałasu lub wibracji).
C. Obrazu klinicznego nie można wyjaśnić innymi objawami całościowych zaburzeń rozwojowych, specyficznymi rozwojowymi zaburzeniami rozumienia języka z wtórnymi trudnościami społeczno-emocjonalnymi, reaktywnymi zaburzeniami przywiązania ani zaburzeniem selektywności przywiązania, upośledzeniem umysłowym z pewnymi cechami zaburzeń emocji i zachowania, schizofrenią o niezwykle wczesnym początku, ani zespołem Retta.
Objawy autyzmu związane są z komunikacją, kontaktami z dorosłymi i rówieśnikami oraz brakiem elastyczności - taki podział na 3 obszary nazywany jest triadą zaburzeń autystycznych. Opisujemy zachowania dziecka, które są wskazówkami pokazującymi, co może niepokoić i skłonić do skonsultowania się ze specjalistami.
Artykuł opisuje wczesne zachowania dzieci, które mogą zaniepokoić rodziców i skłonić do kontaktu ze specjalistami. W spektrum autyzmu, wczesne wykrywanie ma ogromne znaczenie. Mózg małego dziecka jest bardzo podatny na kształtowanie (plastyczny) i wczesne rozpoczęcie terapii jest korzystne dla dziecka.
Pierwsze niepokojące opiekunów objawy mogą być widoczne już pomiędzy 1 a 2 rokiem życia. Wątpliwości rodzice zwykle konsultują u pediatry. Autyzm jest diagnozowany na podstawie obserwacji zachowania dziecka i wywiadu z rodzicami przez zespół specjalistów.
Coraz więcej dzieci diagnozowanych jest w kierunku ADHD oraz autyzmu. Łatwo zagubić się w wielorakich diagnozach, dlatego przybliżamy podstawowe informacje na temat Nadpobudliwości Psychoruchowej. ADHD to nie tylko nadmierna ruchliwość!