Podejście TEACCH w terapii autyzmu

TEACCH jako wiodące podejście w pracy z osobami ze spektrum autyzmu

Autor: Paulina Zawadzka

Wakacyjnie rozmyślając o kolejnym roku szkolnym, chciałabym przybliżyć doświadczenia szkół z różnych stron świata, jak największej liczbie nauczycieli, którzy od września rozpoczną pracę z uczniami ze spektrum autyzmu.

Dobre metody i techniki pracy nie wystarczą, by uczniowi ze spektrum autyzmu było łatwiej w szkole masowej. Konieczne jest podejście systemowe uwzględniające łączenie wiedzy i doświadczenia rodziny oraz wszystkich specjalistów, nauczycieli mających kontakt z dzieckiem. Potrzebny jest program, który uwzględni działania na szeroką skalę, we wszystkich miejscach, a jednocześnie będzie zindywidualizowany.

Jednym z najbardziej znanych i najczęściej stosowanych podejść w terapii autyzmu, który spełnia te warunki jest program TEACCH– Treatment and Education of Autistic Communication Hadicapped Children.

Całościowy program terapii dzieci ze spektrum autyzmu – TEACCH

Pomimo, że wciąż powstają nowe terapie i podejścia- bardzo wiele z nich bazuje właśnie na tym programie z Północnej Karoliny w Stanach Zjednoczonych. Dr Eric Schopler i dr Robert Reicher stworzyli podstawy podejścia TEACCH w 1966 roku. Prace zespołu specjalistów zakończyły się sukcesem, gdy w 1972 r. Zgromadzenie Ogólne Stanu Północna Karolina przyjęło ustawę nakazującą utworzenie Oddziału Leczenia i Kształcenia Dzieci z Autyzmem i Podobnymi Upośledzeniami Komunikacji –TEACCH. W 1980 roku TEACCH został ogłoszony jako najskuteczniejszy program stanowy dla dzieci z autyzmem w Stanach Zjednoczonych.

Szkolenia z tego interdyscyplinarnego modelu prowadzone są na całym świecie (Stany Zjednoczone, Anglia, Dania, Szwecja, Francja, Belgia, Islandia, Brazylia, Wenezuela, Argentyna, Tajwan, Hongkong, Singapur, Izrael, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Rosja, Serbia i Polska).

W Europie głównym specjalistą przekazującym wiedzę na temat TEACCH był Teo Peters z Belgii, który przekazał swoje doświadczenie także w Polsce na szkoleniach zorganizowanych w Fundacji SYNAPSIS. Odwiedzając ośrodki, organizacje i stowarzyszenia zajmujące się terapią autyzmu spotkałam się z wykorzystaniem doświadczeń TEACCH w Kostaryce, Portugalii, Słowenii, Wielkiej Brytanii i Grecji. Nigdzie jednak program nie zaobserwowałam, by został on wprowadzony jako rozwiązanie systemowe , jak w Północnej Karolinie.

Podstawą podejścia TEACCH jest kilka założeń

Zrozumienie kultury autyzmu

Autyzm choć nie jest osobna kulturą, podobnie wpływa na różnice we wszystkich sferach życia:

• Sposób myślenia
• Ubieranie się
• Jedzenie
• Pracę
• Spędzanie czasu wolnego
• Interakcje
• Komunikowanie się i wiele innych.

Dostrzegając i rozumiejąc te różnice, nauczyciel ma być niejako tłumaczem międzykulturowym. Z jednej strony wyjaśniając oczekiwania i reguły nie-autystycznego świata swoim uczniom. Z drugiej zaś widząc możliwość zmiany środowiska, by ułatwić funkcjonowanie osobom z autyzmem. Ma widzieć zarówno mocne strony, jak i ograniczenia swoich wychowanków.

Realizując cele kierujemy się zasadami

1. Celem nie jest dążenie do bycia jak osoby neurotypowe, ale osiągnięcie jak najpełniejszego uczestnictwa w środowisku społecznym.
2. Osiąganie celów programu jest możliwe poprzez respektowanie różnic i indywidualizację.
3. Konieczna jest adaptacja środowiska do potrzeb osób z autyzmem.
4. Ośrodki dla osób z autyzmem mają: zwiększać rozumienie osób z autyzmem, sprawiać, że środowisko będzie bardziej zrozumiałe.

Rozumienie sposobu myślenia osób z autyzmem

Rozumienie sposobu myślenia osób z autyzmem jest istotne we wprowadzaniu strukturalizacji w pracy z dzieckiem i rodziną. Podejście wskazuje na następujące trudności:

• Nieumiejętność nadawania znaczenia zachowaniom/ brak wyciągania wniosków, nauki na własnym doświadczeniu
• Nadmierna koncentracja na szczegółach
• Rozpraszalność uwagi (bodźce zewnętrzne: szum, hałas, bodźce wzrokowe, światło oraz operacje wykonywane w myślach: liczenie, rymowanie)
• Rozumienie dosłowne
• Trudności w łączeniu różnych faktów/ informacji ze sobą
• Problemy z organizacją i sekwencyjnością (co, po czym?)
• Trudności z generalizacją

Niektóre zachowania mają podłoże biologiczne

Rozumienie, że zachowania , takie jak : silna impulsywność, nadmierny lęk, zaburzenia sensoryczne u osób ze spektrum mają podłoże biologiczne.

Znając ograniczenia- bazowanie na mocnych stronach

TEACCH wymienia jako najlepsze umiejętności u osób ze spektrum autyzmu: dobrą pamięć, percepcję i zdolności wysepkowe.

Różnorodność osób z autyzmem

Nawet znając powyższe wskazówki dotyczące funkcjonowania osób z autyzmem, należy pamiętać , że każdy jest inny. Wśród osób z autyzmem są osoby niepełnosprawne intelektualnie, ale także wybitnie inteligentne. Każdego należy traktować indywidualnie.

Nauczanie ustrukturyzowane

W podejściu TEACCH kolejnym ważnym elementem jest nauczanie ustrukturyzowane. To właśnie elementy strukturalizacji czasu, przestrzeni i czynności są najbardziej powszechnie stosowane w różnych szkołach i organizacjach jako sprawdzone metody w edukacji uczniów ze spektrum autyzmu. Większość praktyków kojarzy TEACCH głównie z planami dnia, planami pracy, zadaniami pudełkowymi, wizualnymi oznaczeniami, strukturalizacją przestrzeni. Warto jednak poznać głębsze założenia tego podejścia:

1. Mocne strony i zainteresowania można wykorzystać w sposób funkcjonalny dla osoby z autyzmem.
2. Należy uważać na bieżącą ocenę. Każdy uczeń ma potencjał. Priorytetem są potrzeby ucznia, do których wyznaczamy cele. Tu muszę zaznaczyć, że to najbliższy mi punkt w założeniach podejścia TEACCH. Jest kwintesencją indywidualizacji. Podkreśla się, że nie możemy stworzyć jednego programu czy wykorzystać takiej samej metody nauczania dla wszystkich.
3. Nauczanie ustrukturyzowane ma pomóc w rozumieniu znaczenia: czynności, otoczenia, oczekiwań środowiska i empatii w stosunku do osób z autyzmem. Wiele nieprozumień pomiędzy osobami z autyzmem i spoza spektrum wynika z braku zrozumienia pomiędzy stronami.
4. Współpraca z rodziną jest niezbędna w formułowaniu celów i efektywnej realizacji programu.
   Stosowanie struktury w zakresie czasu, przestrzeni i czynności ma pomóc w realizacji celów nauczania:
   – Nadawanie znaczenia otoczeniu.
   – Poznawanie pojęcia przyczyny i skutku.
   – Rozwijanie komunikacji.

Do realizacji powyższych celów i założeń wykorzystuje się następujące techniki:
1. Wizualizacja treści.
2. Strategie pracy: od góry do dołu lub od lewej do prawej.
3. Wizualizacja czasu/ końca zadania/ ilości powtórzeń.
4. Rutyny pozwalające uniknąć tworzenie własnych, trudnych schematów.

Tym samym ogranicza się tradycyjne techniki jak mowę, tłumaczenie czy pokaz.
Cele i techniki mają pozostać spójne w każdym środowisku, w jakim przebywa osoba. Wprowadzanie zmian w otoczeniu, tworzenie planów lub systemów pracy wymaga komunikacji pomiędzy nauczycielami, rodzicami, terapeutami.

Doświadczenie wielu państw pokazuje, że jest podejście TEACCH może mieć bardzo pozytywne wyniki i jest przyjazne osobom ze spektrum autyzmu. Jak większość metod musi być jednak stosowane z dużą rozwagą. Zbyt silna struktura i sztywne rutyny mogą pogłębić brak elastyczności i niechęć do zmian u osób z autyzmem.

Osobiście, gdy zaczynałam wykorzystywać TEACCH w swojej pracy miałam wiele trudności – jak dużo podpowiedzi i zmian w otoczeniu mogę dać, by przygotować realnie do funkcjonowania w środowisku, które nie będzie tak bezpieczne. Zaczęłam w swojej pracy zwracać większą uwagę na cele niż środki. Dziś bardziej koncentruję się na rozwijaniu funkcji wykonawczych, kreatywności oraz obserwacji indywidualnych potrzeb każdego ucznia. Przyznaję, że elementy nauczania ustrukturyzowanego są niezwykle pomocne we wdrażaniu programów indywidualnych w szkole masowej. Należy jednak pamiętać, że zasadnicza struktura ma pozostać przewidywalna, ale szczegóły mają się różnić, by uczeń nie koncentrował się na owych szczegółach , ale na strukturze. Zachęcam przed wprowadzaniem elementów nauczania ustrukturyzowanego do zapoznania się z całym podejściem TEACCH na oficjalnej stronie https://www.teacch.com/

W sprawie pytań dotyczących artykułu lub konsultacji dotyczących wprowadzania holistycznego programu w placówce zachęcam do kontaktu: zawadzka.pauli@gmail.com

Paulina Zawadzka – pedagog specjalny, terapeuta integracji sensorycznej, trener szkoleń dotyczących spektrum autyzmu; absolwentka Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej na kierunku pedagogika specjalna i pedagogika wczesnoszkolna oraz Wyższej Szkoły Psychologii Społecznej na kierunku „Od badań mózgu do praktyki psychologicznej”; współzałożycielka i współautorka bloga „Autonomia- autyzm blog”
Prowadzi terapię indywidualną, współpracuje z rodzicami oraz szkołami; prowadzi autorskie szkolenia i warsztaty dla nauczycieli, uczniów i rodziców. Kieruje się poszanowaniem autonomii każdego człowieka. Interesuje się neurodydaktyką i znaczeniem rozwoju funkcji wykonawczych. Uwielbia podróżować, odkrywać nieznane kultury, smaki i barwy.
Doświadczenie zdobywała podczas pracy z dziećmi i dorosłymi z autyzmem w ośrodkach terapii, środowisku domowym, przedszkolu i szkole, wizyt w organizacjach zajmujących się terapią autyzmu w Wielkiej Brytanii, Grecji, Portugalii, Stanach Zjednoczonych, Ameryce Środkowej. Była prelegentką na konferencjach dot. rozwoju dziecka i autyzmu w Polsce i Stanach Zjednoczonych.

Źródła:

• https://www.teacch.com/
• Online course_ Adapting Professional Practises to Fit the Unique Learning Styles of Individuals with Autism Spectrum Disorder, www.teacch.com (webinarium bezpłatne dostępne online)
• Online course – Structured TEACCHIng: Individualized Schedules (szkolenie dostępne on-line w cenie 10 $)