Objawy autyzmu – czy moje dziecko ma autyzm?

Objawy autyzmu zwykle są widoczne we wczesnym dzieciństwie (przed 3 rokiem życia). Wczesne oznaki autyzmu można zaobserwować przede wszystkim w rozwoju społecznym i komunikacyjnym. Wczesne wykrycie spektrum autyzmu jest ważne, ponieważ umożliwia dobranie działań wspierających dziecko w dalszym rozwoju.

Wczesne objawy autyzmu to:

• małe zainteresowanie ludźmi
• brak kontaktu wzrokowego
• brak odwzajemniania uśmiechów i ekspresji twarzy rodzica
• brak reakcji na swoje imię w 12 miesiącu życia
• brak gaworzenia do 12 miesiąca
• brak patrzenia na przedmioty na które patrzy rodzic lub które wskazuje rodzic
• brak gestów np. gestu „papa” na pożegnanie w wieku 14 miesięcy
• brak wskazywania palcem na interesujące przedmioty lub wydarzenia w wieku 14 miesięcy
• brak prób zainteresowania rodzica tym co je ciekawi np. wskazywanie palcem na ciekawą zjeżdżalnię na placu zabaw lub przynoszenie wykonanej wieży z klocków
• brak zabawy “na niby” (np. udawanie, że karmi lalkę) w 18 miesiącu życia

Wczesne objawy autyzmu

Każde dziecko rozwija się we własnym tempie, ale jednocześnie każde dziecko uczy się określonych umiejętności w tej samej kolejności, np. najpierw siadanie, później stanie a później chodzenie. Takie ważne umiejętności, które dziecko nabywa w toku rozwoju nazywamy kamieniami milowymi. Dziecko powinno osiągać kamienie milowe w określonym czasie, ale nie chodzi o określony tydzień lub miesiąc życia, ale o szerszy zakres np. dziecko może nauczyć się siadania pomiędzy 4 a 9 miesiącem życia. Jeśli dziecko nie opanuje danej umiejętności w określonym zakresie czasu mówimy o opóźnieniach w rozwoju, które są sygnałem do pilnej konsultacji ze specjalistą.

Kamienie milowe opisują nie tylko rozwój motoryczny (czyli naukę chwytania i poruszania się) lub rozwój mowy, ale też rozwój społeczno-komunikacyjny (czyli sposoby na nawiązywanie relacji z ludźmi). Opóźnienia w tym zakresie mogą wskazywać na spektrum autyzmu. Chociaż takie opóźnienia mogą być trudne do zauważenia bez odpowiedniej wiedzy, rodzice często intuicyjnie czują, że „coś jest nie tak”.

Opóźnienia kamieni milowych w rozwoju, które mogą wskazywać na spektrum autyzmu:

• 6 miesiąc – dziecko nie uśmiecha się do ciebie, nie wykazuje innej radosnej ekspresji
• 9 miesiąc – dziecko nie odwzajemnia uśmiechów, ekspresji twarzy, nie odpowiada na wydawane przez ciebie dźwięki
• 12 miesiąc – brak gaworzenia, brak reakcji na imię
• 14 miesiąc – brak gestu wskazywania palcem, brak gestów używanych do komunikacji tj. papa
• 16 miesiąc – brak słów lub używanie tylko kilku słów
• 18 miesiąc – brak zabawy na niby (np. karmienie lalki)
• 24 miesiące – dziecko nie używa w sposób sensowny zdań złożonych z 2 słów (zdania powinny być wypowiadane spontanicznie, nie tylko powtarzane)

Objawy autyzmu przed 3 rokiem życia

Inne wczesne objawy autyzmu, które możemy zaobserwować przed 3 rokiem życia widoczne są w zakresie nawiązywania relacji z ludźmi, komunikacji, zabawy i specyficznych wzorców zachowania. Co ważne, żadne dziecko ze spektrum autyzmu nie wykazuje wszystkich objawów. Nasilenie objawów również jest zróżnicowane. Przykładowo, niektóre dzieci nie nawiązują kontaktu wzrokowego, inne w mniejszym stopniu patrzą w oczy a jeszcze inne patrzą w oczy tylko w niektórych sytuacjach (np. kiedy o coś proszą). Obraz autyzmu może być bardzo zróżnicowany u różnych osób.

Interakcje społeczne

• Brak zainteresowania innymi dziećmi
• Brak dzielenia się radością tzn. kiedy jest zadowolone nie próbuje tego pokazać rodzicowi poprzez uśmiech i kontakt wzrokowy
• Nie rozwija relacji z rówieśnikami
• Nie dołącza do aktywności innych
• Nie kieruje uwagi dorosłych na własne działania
• Nie zwraca uwagi innych
• Nie unosi rąk, aby być podniesionym
• Nie okazuje uczuć
• Nie szuka ani nie oferuje pocieszenia
• Nie lubi dotyku i bycia trzymanym
• Ignorowanie ludzi
• Brak zabawy, której celem jest kontakt z drugą osobą np. akuku
• Sprawia wrażenia „bycie w swoim własnym świecie”
• Obojętność wobec innych
• Nie rozróżnia ludzi
• Unikanie kontaktu wzrokowego
• Brak dzielenia się doświadczeniem tzn. dziecko nie stara się pokazać rodzicom tego co jest dla niego ważne
• Stałe preferowanie samotnej zabawy
• Brak zwracania uwagi na wołanie
• Brak uśmiechu społecznego tzn. uśmiechania się do kogoś i odwzajemniania uśmiechu
• Brak gestykulacji
• Brak mimiki twarzy
• Ma trudność w nauczeniu się powitań i pożegnań np. papa, podanie ręki
• Brak naśladowania lub słabe naśladowanie
• Brak podążania za kierunkiem patrzenia rodzica np. kiedy rodzic pokazuje coś wzrokiem dziecko nie potrafi spojrzeć w o samo miejsce
• Nie wskazuje palcem, aby wyrazić zainteresowanie

Komunikacja

• Brak mowy lub znaczne opóźnienie mowy
• Brak rozmów społecznych
• Utrata wcześniej nabytych słów
• Problemy ze zrozumieniem języka
• Używanie ciała innych jako narzędzia np. kiedy dziecko prosi o pomoc w otworzeniu ulubionego smakołyka, bierze rękę rodzica i kładzie ją na opakowaniu (zamiast użyć słów lub kontaktu wzrokowego)
• Brak gaworzenia w niemowlęctwie
• Echolalia
• Brak używania i rozumienia gestów

Zabawa

• Brak spontanicznej zabawy
• Brak zabawy w naśladowanie
• Brak zabawy w udawanie np. patyk jest samolotem, lalka chce spać

Stereotypowe i powtarzalne wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności

• Rytuały werbalne np. powtarzanie tych samych słów/zdań w nietypowy sposób
• Manieryzmy dłoni i palców – powtarzalne ruchy dłońmi np. trzepotanie dłońmi
• Manieryzmy całego ciała – powtarzalne ruchy całym ciałem np. chodzenie na palcach
• Nietypowe/powtarzalne zajęcia np. wprawianie przedmiotów w ruch wirowy, układanie zabawek w szeregach
• Nietypowe/powtarzalne przywiązanie do przedmiotów np. nie odstępowanie na krok wybranej zabawki
• Protestowanie na zmiany w codziennej rutynie albo w otoczeniu
• Wąskie i intensywne zainteresowania
• Nietypowe lub intensywne reakcje na dźwięki, zapachy, faktury, światło lub inne bodźce np. zakrywanie uszu i płacz w reakcji na zwykłe dźwięki, unikanie dotyku, domaganie się jedzenia tylko jednego rodzaju pokarmów, duża niechęć do dotykania niektórych powierzchni – piasku, plasteliny, mokrych chusteczek, patrzenie na przedmioty w nietypowy sposób (np. pod kątem), wkładanie przedmiotów do ust

Inne zachowania

• Bardzo szybkie rozpraszanie uwagi
• Zmienność zachowania
• Problemy ze snem
• Samookaleczanie
• Nietypowości w zakresie jedzenia np. chęć jedzenia kredek lub odmawianie jedzenia innych pokarmów niż naleśniki
• Nietypowe lęki
• Brak ciekawości
• Uciekanie
• Nadmierna cisza
• Obojętność wobec zwierząt
• Nadmierne podekscytowanie przy łaskotaniu

Więcej o objawach autyzmu przeczytasz w artykule o objawach spektrum autyzmu u starszych dzieci oraz o kryteriach używanych do diagnozowania autyzmu.

Regres w rozwoju

Pilny kontakt ze specjalistą jest konieczny także, kiedy zauważamy tzw. regres w rozwoju, czyli kiedy dziecko traci umiejętności, które wcześniej miało np. mowę, gaworzenie, umiejętności społeczne.

Kiedy regres obejmuje umiejętności społeczno-komunikacyjne np. dziecko przestaje mówić, dziecko przestaje zwracać uwagę na rodzica, dziecko przestaje reagować na swoje imię – to może być charakterystyczne dla autyzmu. Jeśli regres dotyczy również innych umiejętności np. utrzymanie równowagi, chodzenie, samodzielne jedzenie – to może wskazywać na inne problemy. Ważna jest konsultacja z neurologiem. Regres może być objawem chorób tj. Zespół Retta.

Co dalej

Kroki, które mogą podjąć rodzice to:

• Test przesiewowy
• Kontakt ze specjalistą w zakresie wczesnego rozwoju dziecka lub w zakresie spektrum autyzmu
• Diagnoza
• Wczesne wspomaganie rozwoju

Test przesiewowy

Jeśli dziecko ma 16-30 miesięcy możesz wypełnić test przesiewowy M-CHAT na stronie badabada.pl. Test przesiewowy nie jest diagnozą, ale może wskazać czy zachowania dziecka są typowe dla jego wieku czy może dziecko jest w tzw. grupie ryzyka spektrum autyzmu.

Po otworzeniu strony, należy kliknąć w zakładkę „badaj” na samej górze. Następnie wpisujemy wiek dziecka, po czym kilka podstawowych informacji o jego stanie zdrowia. Na kolejnej stronie jest 20 pytań na temat rozwoju. A po kliknięciu „dalej” uzyskujemy wynik z opisową informacją.

Jeśli dziecko uzyskuje wysoki wynik w teście M-CHAT (grupa ryzyka) jest to sygnał, że warto skonsultować się ze specjalistą.

Konsultacja ze specjalistą

Rodzice mogą skontaktować się z pediatrą, z psychiatrą (bez skierowania), poradnią psychologiczno-pedagogiczną, psychologiem lub pedagogiem specjalnym. Warto wybrać osoby, które mają doświadczenie w zakresie spektrum autyzmu. Informacje o odpowiednich specjalistach można uzyskać w organizacjach pozarządowymi lub ośrodkach terapeutycznych zajmującymi się autyzmem w regionie.

Diagnoza

Specjalista, po wysłuchaniu rodziców i obserwacji dziecka, może zalecić diagnozę autyzmu. Diagnozę autyzmu stawia psychiatra, jednak często bierze w niej udział kilkuosobowy zespół diagnostyczny. Na spotkania diagnostyczne w ramach NFZ można umówić się w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, chociaż zwykle trzeba czekać kilka miesięcy.

Wszystkie informacje o diagnozie znajdziecie w tym artykule: Diagnoza autyzmu.

Wczesne wspomagania rozwoju

Nie trzeba czekać na diagnozę, żeby wspierać rozwój dziecka. Wczesne wspomaganie rozwoju (WWR) jest korzystne dla dzieci w spektrum autyzmu, ale także dla dzieci, które mają niewielkie opóźnienia w rozwoju. W praktyce WWR polega np. na zmianie sposobu mówienia do dziecka, zmianie w organizacji jego pokoju oraz proponowaniu zabaw rozwijających umiejętności społeczne i komunikację.

Po uzyskaniu opinii w podani psychologiczno-pedagogicznej można korzystać z darmowych zajęć dla dziecka w ramach wczesnego wspomagania rozwoju.

Co robić, kiedy widzisz oznaki autyzmu

Co możemy zrobić, jako rodzice, jeśli jesteśmy zaniepokojeni rozwojem dziecka?

Dowiedz się więcej o rozwoju dziecka. Ponieważ zwykle sprawdzamy rozwój fizyczny i motoryczny dziecka, nietypowy rozwój społeczny może być niezauważony. Jeśli dowiesz się więcej o typowym i nietypowym rozwoju społecznym, łatwiej będzie ocenić, które zachowania są zupełnie zwyczajne, a które powinny skłonić do konsultacji ze specjalistą.

Nie słuchaj rady: “wyrośnie z tego”, “poczekamy i zobaczymy”. Zwykle pierwszą osobą do której udajemy się, żeby porozmawiać o rozwoju dziecka jest pediatra . Mimo, że świadomość autyzmu wzrasta, zdarza się, że pediatrzy doradzają cierpliwość i czekanie. Rodzice często słyszą, że „chłopcy rozwijają się wolniej” lub „wyrośnie z tego”, „ma jeszcze czas”. To prawda, że niepokojące zachowania mogą okazać się zupełnie typowe lub mogą być niewielkimi trudnościami. Jednak czekanie zwiększa stres u rodziców i opóźnia uzyskanie pomocy dla dziecka. Doświadczony diagnosta może wykryć spektrum autyzmu bardzo wcześnie..

Zaufaj intuicji. Jako rodzice obserwujemy dziecko na co dzień. Mamy wiele okazji do zabawy, rozmowy i obserwowania zachowania dziecka w różnych sytuacjach. Jeśli intuicyjnie czujesz, że dziecko zachowuje się nietypowo lub trudno „wejść z nim w kontakt”, to przeczucie jest ważne. Nie każdy psycholog lub lekarz jest specjalistą w zakresie spektrum autyzmu, dlatego zdarza się, że trudno jest znaleźć odpowiednią osobę, która rozwieje wątpliwości i wyjaśni co się dzieje. Zaufanie swojej intuicji oznacza wytrwałe poszukiwanie odpowiedzi, kiedy czujesz, że coś jest nie tak.

Polecane książki:

• Ewa Pisula „Małe dziecko z autyzmem”
• Sally Rogers, Geraldine Dawson, Laurie Vismara „Metoda wczesnego startu dla dziecka z autyzmem (ESDM)”
• Ball James „Autyzm a wczesna interwencja. Rzeczowe pytania, życiowe odpowiedzi”

Źródła:

• World Health Organization. (2022). ICD-11: International classification of diseases (11th revision). https://icd.who.int/
• Neurodevelopmental Disorders. (2013). In: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. American Psychiatric Association.
• Barbaro, J., Dissanayake, C,. (2009). Autism Spectrum Disorders in Infancy and Toddlerhood: A Review of the Evidence on Early Signs, Early Identification Tools, and Early Diagnosis. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics 30(5):p 447-459, October 2009. DOI: 10.1097/DBP.0b013e3181ba0f9f
• Charman, T. & Baird, G. (2002). Practitioner Review: Diagnosis of autism spectrum disorder
  in 2- and 3- year old children. J. Psychology and Psychiatry, 43, 289-305.
• Gray, K. & Tonge, B. (2001). Review article. Are there early features of autism in infants and
  preschool children? J. Paediatr. Child Health, 37, 221-226.

Autor: dr Kinga Ferenc