RDI jest jedną z metod terapii, które zapewniają całościowe wsparcie dla rodziny dziecka w spektrum autyzmu. Metoda RDI koncentruje się na rozwijaniu umiejętności w zakresie trzech głównych objawów autyzmu: wchodzenie w relacje, komunikacja oraz elastyczne myślenie. RDI jest stworzone do stosowania przede wszystkim przez rodziców. Nad prowadzeniem terapii czuwa konsultant RDI.
Twórcą RDI jest Steven Gutstein, doktor psychologii klinicznej (Houston, USA)
Dr Gutstein prowadził badania naukowe nad wpływem wczesnych relacji dziecka i rodzica na dalszy rozwój dziecka. Doszedł do wniosku, że objawy autyzmu wynikają z trudności z tzw. inteligencją dynamiczną, która zaczyna kształtować się we wczesnych relacjach rodzica i dziecka. To stało się początkiem nowej drogi.
Prowadząc placówkę terapeutyczną dla osób ze spektrum autyzmu w nurcie behawioralnym dr Gutstein zauważył, że jego podopieczni uczą się wielu umiejętności, ale nie potrafią spontanicznie dzielić się emocjami, budować przyjaźni z rówieśnikami i wykorzystywać umiejętności społecznych i komunikacyjnych w codziennych sytuacjach.
„Nauczyliśmy się wpływać na wiele obszarów związanych z ASD (red. z angielskiego autism spectrum disorder – spektrum zaburzeń autyzmu), ale samo ASD jest dla nas jak 350-kilogramowy goryl w pokoju. Zrozumieliśmy, że niezależnie od tego, co dodatkowo leczymy, to właśnie podstawowe deficyty uniemożliwiają osobom z ASD osiągnięcie odpowiedniej jakości życia.”
Dr Gutstein i jego współpracownicy zajęli się rozłożeniem rozwoju społeczno-emocjonalnego na etapy a każdego z etapów na drobne kroki. Dzięki takiemu usystematyzowaniu celów rozpoczęli przeprowadzanie kolejnych podopiecznych przez rozwój inteligencji dynamicznej.
Główne cele terapii RDI koncentrują się wokół triady objawów autyzmu: budowania elastyczności w myśleniu, zachowaniu, komunikacji, wykształcenia umiejętności nawiązywania relacji z ludźmi i komunikowania się niezależnie od sytuacji.
Obecnie program RDI jest całościową interwencją terapeutyczną, na anglojęzycznej oficjalnej stronie RDI można przeczytać o aktualnych działaniach.
Podstawą RDI jest teoria inteligencji dynamicznej. Według niej procesy myślowe odbywające się naszych mózgach możemy podzielić na statyczne i dynamiczne. Kiedy używamy inteligencji statycznej w mózgu aktywują się proste połączenia pomiędzy neuronami. Inteligancja dynamiczna wymaga aktywności wielu obszarów mózgu jednocześnie.
Działania, które wymagają użycia myślenia statycznego to np.
Są to czynności zautomatyzowane, które nie wymagają od nas zastanawiania się nad możliwymi rozwiązaniami. Umiejętności statyczne to: naśladowanie, zapamiętywanie faktów i procedur, codzienne nawyki, działanie według planu, pisanie ręczne lub na klawiaturze.
Dynamiczną inteligencję wykorzystujemy w sytuacjach w których istnieje wiele możliwych odpowiedzi np.
Takie działania wymagają elastyczności w myśleniu, integracji różnych funkcji w mózgu. Umiejętności dynamiczne to m. in.: przewidywanie, innowacyjność, szacowanie, rozważanie, podsumowywanie, wnioskowanie.
Inteligencja dynamiczna pozwala nam na wykorzystywanie całej naszej wiedzy w ciągle zmieniającym się świecie. To inteligencja dynamiczna przyczynia się do powodzena w ważnych działań podejmowanych w życiu tj. znalezienie pracy, wejście w związek.
Autyzm widoczny jest w sposobie rozwiązywania problemów, uczenia się i postrzegania świata. U osób z autyzmem inteligencja statyczna przeważa nad inteligencją dynamiczną.
Dla zobrazowania statycznego sposobu myślenia w autyzmie dr Gutstein odnosi się do filmu dokumentalnego o Stephenie Wiltshire (film poniżej). Stephen jest młodym mężczyzną z Wielkiej Brytanii, który zyskał przydomek „człowiek kamera”. Stephen ma diagnozę autyzmu, ma niezwykłą umiejętność zapamiętywania i dokładnego odtwarzania tego co widzi. Film przedstawia jak Steven lata helikopterem nad Rzymem (jest to jego pierwsza wizyta w tym mieście) przez 45 minut, przez kolejne 3 dni rysuje ołówkiem panoramę miasta z najdrobniejszymi szczegółami tj. okna, gzymsy i wieżyczki. Dokładność jego pracy to niemal 100%. Film dostępny jest jedynie po angielsku. Pod filmem przytaczamy komentarz dr Gutsteina.
Komentując zdolności Stevena dr Gutstein zauważa:
” Gdybym mógł obserwować twoją aktywność neuronalną, kiedy pierwszy raz lecisz nad Rzymem, z pewnością zobaczyłbym twój mózg rozjarzony komunikacją między różnymi jego ośrodkami. Doświadczyłbyś rozmaitych stanów emocjonalnych, od zachwytu nad pięknem znajdującym się pod tobą, do strachu z powodu kruchości kabiny helikoptera (…) Ponieważ nigdy wcześniej nie byłeś w Rzymie, zalałyby cię wspomnienia z przeczytanych latami książek, obejrzanych zdjęć i filmów. Wypatrywałbyś znajomych miejsc. Być może wyobrażałbyś sobie majestat imperium Rzymskiego. Twój mózg mógłby przechodzić od percepcji do emocji, do wspomnień, do przewidywania i planowania trasy spaceru na następny dzień. (…)
A teraz pomyślmy o funkcjonowaniu układu nerwowego Stephena. Jego mózg może mieć tyle samo czystej mocy przetwarzania informacji, co twój czy mój. Jednak gdybyś obserwował jego aktywność neuronalną, odkryłbyś, że cała moc zostaje zużyta w ośrodku wizualnie przetwarzającym szczegóły (…) Stephen ma tylko jeden sposób przetwarzania informacji, jaką napotyka, niezależnie czy jest to użyteczne, czy też nie.”
Umiejętności Stephena są ekstremalnym przykładem inteligencji statycznej.
Kiedy małe dziecko jest w spektrum autyzmu nie uczestniczy w interakcjach z rodzicami w typowy sposób np. nie odpowiada (lub odpowiada w mniejszym stopniu) na uśmiechy, zaczepianie słowne, proste zabawy. Według dr Gutseina następuje rozłam w komunikacji, który sprzyja utrwalaniu myślenia statycznego. Niemowlak, który rozwijają się typowo, od pierwszych miesięcy życia zaczyna intensywną naukę inteligencji dynamicznej, poprzez codzienne kontaky z najbliższą rodziną.
Ideą RDI jest zapewnienie osobie z autyzmem drugiej szansy na przerobienie kolejnych kroków w rozwoju inteligencji dynamicznej, które zostały pominięte za pierwszym razem. Rozwój inteligencji dynamicznej od wczesnego dzieciństwa został w RDI rozpisany na drobne kroki, które wyznaczają kolejne cele dla dziecka i rodziny.
Relacja w którą wchodzą rodzice i dzieci podczas rozwiązywania problemów w dynamiczny sposób nazywana jest uczestnictwem prowadzonym. Rodzice i dzieci na całym świecie, w każdej kulturze, w zupełnie naturalny sposób wchodzą w taką relację. Podczas uczenia się rodzic tworzy sytuację do nauki, nie podając gotowego rozwiązania i przeprowadza ucznia przez rozwiązanie problemu dążąc do tego, żeby uczeń wykonał działanie samodzielnie.
Dorosły wprowadza dziecko w tzw. produktywną niepewność – stawia przed nim wyzwanie i czeka co dziecko zrobi w razie potrzeby udzielając wskazówek. Każdy rodzic tworzy takie sytuacje bez zastanawiania się nad nimi.
W przypadku dzieci z zaburzeniami rozwoju i ich rodziców taka relacja może nie tworzyć się w naturalny sposób. RDI uczy rodziców dzieci ze spektrum autyzmu w jaki sposób wchodzić w relację uczestnictwa prowadzonego.
Poniższy filmik, udostępniony przez rodziców, przedstawia pracę metodą RDI z chłopcem o imieniu Ely. Pod filmikiem wyjaśniamy zachowania terapeuty i chłopca. Filmik jest w języku angielskim, ale używany język nie jest ważny do zrozumienia co się dzieje, najważniejsze jest zachowanie Eliego i terapeutów.
Pierwsze dwa fragmenty pokazują jak Ely zachowywał się przed rozpoczęciem terapii. Na pierwszym fragmencie chłopiec wykonuje stereotypowo powtarzalną aktywność, ignoruje otoczenie. Kolejny obraz to Ely w z drugą osobą, która stara się zaangażować go we wspólne działania. Ely nie wykazuje zainteresowania a kiedy patrzy na ten sam przedmiot (ogląda album) to zwraca uwagę na przedmiot i nie jest zaangażowany w kontakt z dorosłą osobą, powtarza usłyszane słowa (echolalia).
Kolejny fragment pokazuje zachowanie chłopca na początku terapii RDI. Celem aktywności jest nauka kontaktu wzrokowego. Terapeuta nie używa słów, ale za to używa przesadnej mimiki twarzy i dzięki temu przyciąga uwagę chłopca do swojej twarzy.
W kolejnej zabawie Ely uczy się odczytywania i używania niewerbalnej komunikacji. Oszczędne użycie słów w zabawie sprawia, że chłopiec jest skoncentrowany na wszystkich znakach niewerbalnych. Terapeuta wyznacza ramy całej sytuacji zabawy – mówi chłopcu gdzie ma usiąść, wyznacza reguły. Nie mówi jednak chłopcu co ma robić, Ely domyśla się tego sam obserwując partnera. Zabawa toczy się wolno i w spokojnym klimacie, dzięki czemu Ely ma czas na odnalezienie się w sytuacji.
Następny filmik to zabawa z 2 innych dzieci i terapeutą. Celem zabawy jest nauka koregulacji, czyli wspólnego działania opartego na obserwacji innych. Terapeuta wyznacza rytm zabawy a dzieci dostosowują się polegając na obserwacji terapeuty i siebie nawzajem.
W ostatnim fragmencie filmiku Ely bawi się z kolegami w zabawę z użyciem wyobraźni. Uczestniczy w niej samodzielnie i jest zaangażowany.
Na podstawie tego filmu widać kilka technik charakterystycznych dla RDI:
Program RDI obejmuje:
RDI jest stworzone do pracy w domu, jest stylem rodzicielstwa na który decydują się domownicy. RDI bywa też stosowane w szkołach oraz w gabinetach terapeutów.
Metoda opiera się na konsultantach. Rodzina, która chce rozpocząć program RDI kontaktuje się z konsultantem, który towarzyszy im od początku ustalając cele, pracując z dzieckiem i z rodzicami na postawia spotkań oraz nagrywanych filmików. Konsultantem może zostać osoba, która przejdzie szkolenie w Centrum RDI w USA.
W linku podajemy listę certyfikowanych konsultantów, w Polsce obecnie mamy 2 konsultantów. Pierwszą konsultantką została Maria Dąbrowska- Jędral, która wprowadziła metodę do Polski a teraz pracuje z rodzinami oraz prowadzi szkolenia i warsztaty na temat metody RDI.
RDI towarzyszy platforma internetowa dla rodziców na stronie internetowej RDI. Każda rodzina ma swoje konto i dzięki temu posiada dostęp do materiałów, biblioteki oraz może komunikować się z konsultantem i innymi rodzinami.
Dodatkowe informacje znajdziecie w książkach. Dr Gutstein napisał 2 książki na temat programu RDI:
Autism Aspergers: Solving the Relationship Puzzle, która dostępna jest tylko w języku angielskim.
Księga RDI, przetłumaczona na polski.
Zapraszamy do dzielenia się doświadczeniami osoby, które pracują z dziećmi Metodą RDI lub przeczytały „Księgę RDI”.
