Osoby ze spektrum autyzmu mogą potrzebować wsparcia, żeby przystosować się do zmian i nowości. Takim wsparciem może być częste sprawdzanie czego osoba oczekuje i budowanie oczekiwań dostosowanych do tego, co faktycznie się wydarzy.
Dla wielu osób w spektrum autyzmu rutyna dnia lub wykonywanie czynności w określony sposób mają szczególne znaczenie. Nieoczekiwane elementy sytuacji zaburzają poczucie bezpieczeństwa.
Dlaczego?
Wynika to ze stylu myślenia osób, które rozwijają się w spektrum autyzmu.
Osoby w spektrum autyzmu mogą lepiej radzić sobie z pojęciami łatwo mierzalnymi i konkretnymi niż z pojęciami abstrakcyjnymi tj. czas lub szybkość. Wiele osób z autyzmem to wzrokowcy. Dla osoby, która myśli „obrazami” lub myśli w sposób precyzyjny, mało konkretne stwierdzenie np. może później pojedziemy na małą wycieczą w przyjemne miejsce, mogą nie być zrozumiałe lub mogą budzić lęk.
„Byłam wrażliwa na zmiany. Przerażały mnie, gdyż oznaczały stawianie czoła nieznanemu, a ja nie mogłam pojąć, czym w istocie jest nieznane”
Dodatkową, dla niektórych osób z autyzmem przenoszenie informacji pomiędzy sytuacjami (tzw. generalizacja) może nie być logiczne np. dziecko, które nauczyło się sposobu zachowania w sklepie może nie przenieść go na bank lub pocztę. Dziecko, które nie przenosi informacji w taki automatyczny sposób jest narażone na uczucie niepewności w wielu sytuacjach.
Kolejną rzeczą jest czas przetwarzania informacji. Niektóre z osób w spektrum autyzmu mogą potrzebować dłuższego czasu na przetworzenie informacji i odpowiednie nastawienie się np. czasami warto zapowiedzieć wyjście na spacer pół godziny wcześniej, zamiast 5 minut wcześniej.
Zmiany często łączą się z niepewnością, co do środowiska w którym znajdziemy się za chwilę. W przypadku osób, które są szczególnie wrażliwe sensorycznie, ma to duże znaczenie, ponieważ istnieje ryzyko, że znajdą się w miejscu w którym bodźce (np. dźwieki, kolory, zapachy) będą dla nich bardzo nieprzyjemne.
Zmiana może być stresująca: kiedy nie wiemy co dokładnie się stanie lub nie wyobrażamy sobie tego, kiedy zmiana jest nagła i niezapowiedziana, kiedy nie wiemy jak się zachować i nie rozumiemy dlaczego robimy błąd, kiedy spodziewamy się czegoś a zastajemy coś zupełnie innego. Specyfika myślenia osób autystycznych sprawia, że są one narażone na przeżywanie takiego stresu znacznie częściej.
Jeśli zastanawiasz się nad zachowaniem podopiecznego w obliczu zmian, pomocne mogą być pytania o oczekiwania.
Pytanie o oczekiwania może być przydatne podczas planowania dużych zmian tj. przeprowadzka, wakacje oraz w zupełnie małych zmian w codziennych sytuacjach. Może być przydatne także kiedy nie jesteśmy pewni jaka jest przyczyna specyficznego zachowania. Kiedy uwzględniamy sposób myślenia osób na spektrum autyzmu mamy większe szanse na odkrycie, że zachowania dziecka są logiczne i mają dla niego sens.
Przykład zastosowanie pytań o oczekiwania:
Ania ma 14 lat, ma Zespół Aspergera. Niedługo wyjeżdża z rodziną na wakacje w góry. Wszystko jest zaplanowane, tymczasem Ania bardzo niepokoi się wyjazdem i nie chce w ogóle o nim rozmawiać.
Co Ania wie o górach? Możliwe jest, że nie jest pewna czym są i jak wyglądają góry. Kiedy planujemy wakacje w kraju różniącym się kulturowo zwykle sprawdzamy zdjęcia, pogodę, czytamy przewodniki i informacje o tamtejszych obyczajach. Jeśli Ania nie była nigdy w górach być może dla niej jest to doświadczenie porównywalne do wyjazdu do odległego kraju, bez żadnej wiedzy o miejscu pobytu ani o sposobie i czasie trwania podróży. Być może tylko jeden szczegół wyjazdu (nocleg, transport, pokowanie) jest nieznany i wywołuje niepokój.
W jaki sposób Ania wie czego oczekiwać? Jeśli Ania myśli w sposób konkretny i wzrokowy być może najlepsze słowne wyjaśnienie będzie dla niej nie zrozumiałe. Być może Ania nie jest w stanie powiedzieć rodzicom, że ta sytuacja ją przerasta, pomimo, że bardzo się cieszy na myśl o wakacjach i chce zobaczyć nowe miejsca.
