Fascynacje - intensywne zainteresowania osób w spektrum autyzmu

Na podstawie: “Niezwyczajni ludzie. Nowe spojrzenie na autyzm” Barry M. Prizant, Tom Fields-Meyer, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Rozdział 3: Fascynacje

Bardzo często osoby w spektrum autyzmu mają pasje, w które angażują się całym sercem. Spędzają długie godziny poznając temat swoich zainteresowań, dzięki temu zdobywają obszerną wiedzę. Mogą mówić godzinami o swojej dziedzinie zainteresowań.

Co może być obiektem zainteresowania?

Właściwie wszystko! Liczby, rodzaje owadów, galaktyki, automaty do kawy, rozkłady pociągów, odzież sportowa, myjnie samochodowe, odkurzacze określonej marki, Gwiezdne Wojny…

Dlaczego fascynacje są tak ważne

Prawie każdy człowiek miał w swoim życiu hobby, które zajmowało jego czas i dostarczało pozytywnych emocji. Dla niektórych są to książki, muzyka lub sport, dla innych zbieranie znaczków, konstruowanie robotów lub inne, zupełnie “specyficzne”, pasje. Zgłębianiu zainteresowań towarzyszą uczucia entuzjazmu, zaciekawienia i radości.

Nie ma jednej, uniwersalnej odpowiedzi na pytanie: dlaczego osoby z autyzmem rozwijają szczególnie silne fascynacje?

Autyzm sprawia, że świat społecznych zależności jest pełen chaosu, niepokoju i zagrożeń. Dokładne zgłębianie tematu zainteresowań może być przyjemną “odskocznią” od codzienności.

“Prawdopodobnie koncentrowanie się na jednym temacie daje dziecku poczucie kontroli, przewidywalności i bezpieczeństwa w świecie, który może być tak zaskakujący i pełen zagrożeń”

Niektóre osoby w spektrum autyzmu lubią opowiadać innym o swoich fascynacjach. Jest to dla nich sposób na nawiązanie znajomości.

Czy fascynacje mijają z czasem

Niektóre osoby mają jedną fascynację, inne osoby mają wiele fascynacji lub jedno ulubione zainteresowanie i kilka dodatkowych. Fascynacje mogą trwać przez wiele lat lub przemijać i zmieniać się w inne.

Fascynacje czy obsesje

W opisach autyzmu i Zespołu Aspergera wzmożone zainteresowania, nazywane niekiedy “obsesjami”, opisywane są jako jeden z charakterystycznych objawów. Jednak określenia tj. “obsesje”, “fiksacje”, „stereotypowe zainteresowania” mają negatywny wydźwięk, dlatego dr Barry Prizant proponuje mówić raczej o „fascynacjach”.

“Niestety niektórzy rodzice i specjaliści uważają, że takie zainteresowania to kolejny niepożądany objaw autyzmu – i to taki, który przysparza dzieciom jeszcze więcej trudności adaptacyjnych. Często instynktownie zniechęcają dziecko, przekierowują jego uwagę i sugerują formy zainteresowań, które są bardziej konwencjonalne i akceptowalne społecznie. Okiełznywanie pasji może być jednak tylko kolejnym sposobem prowadzącym do zniszczenia strategii, która pomaga dziecku autystycznemu osiągnąć poczucie większej kontroli albo, co gorsza, może pozbawić je przedmiotu zainteresowań i radości.”

Fascynacje mogą być źródłem problemów

Zdarza się, że intensywne zainteresowania osoby z autyzmem prowadzą do zachowań nieakceptowanych społecznie lub do sytuacji niebezpiecznych.

Pomagając osobie, której fascynacje przysparzają problemów w sytuacjach społecznych, staramy się przede wszystkim pomóc jej zrozumieć w jakich okolicznościach realizacja zainteresowania może być kłopotliwa i dlaczego.

Kierujemy się zasadą “Na wszystko jest czas i miejsce”.

Możemy opracowywać listę osób, pór dnia lub miejsc w których można poruszać temat.

Możemy też opracowywać sposoby na rozpoznanie, że rozmówca nie jest już zainteresowany np. lista sygnałów, które świadczą o tym, że ktoś znudził się rozmową: ziewanie, patrzenie w dół, patrzenie na boki, przeglądanie telefonu, milczenie zamiast przytakiwania.

Potencjał fascynacji

Wielu nauczycieli, terapeutów i rodziców martwi się o niezwykłe zainteresowania dzieci, jednak bardzo często fascynacje są dla dziecka źródłem radości, pozwalają mu zachować równowagę i czuć się spokojnie.

Fascynacje mogą być początkiem budowania relacji z dzieckiem. Entuzjazm, który towarzyszy fascynacji możemy wykorzystać do budowania kontaktu pełnego zaufania, do rozpoczęcia zabawy i do nauki współpracy. Kreatywne wykorzystanie fascynacji dziecka przez nauczycieli może przynieść bardzo dobre rezultaty.

“Kiedy dziecko fiksuje się na jakimś temacie (…) i będziemy podzielać z nim ten entuzjazm, możemy sprawić, że stanie się on podstawą rozwoju interakcji i zaufania.”

“Często pasja jest wabikiem, dzięki, któremu udaje się wciągnąć dziecko w jakąś formę aktywności albo konwersację. Kiedy już uda się je zaangażować, możemy stopniowo zmienić lub poszerzyć temat i wypróbować jego elastyczność i chęci.”

Niektóre osoby dorosłe z Zespołem Aspergera mówią o tym, że znajdują pracę zgodną z ich fascynacjami. Lata zgłębiania tematu, z pełnym zaangażowaniem, sprawiają, że stają się świetnymi specjalistami.

“Niezwyczajni ludzie. Nowe spojrzenie na autyzm”, Barry M. Prizant, Tom Fields-Meyer, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Inne ciekawe tematy poruszane w książce to:

• Jak zrozumieć echolalię
• Dlaczego zrozumienie „zachowań trudnych” jest takie ważne
• Zaufanie, strach i kontrola a autyzm
• Pamieć emocjonalna
• Życie z autyzmem – kto jest prawdziwym ekspertem
• Perspektywiczne spojrzenie rodziców

O tym, dlaczego fascynacje są ważne dla niej i dla osób z autyzmem opowiada też Amythest Schaber w odcinku Ask an Autistic (Zapytaj osobę z autyzmem), film w języku angielskim